Türkiye’nin Yükselen Savunma Gücü: Strateji, Teknoloji ve Gelecek Vizyonu

Bu rapor, Türkiye’nin son yirmi yılda, özellikle “yerlilik ve millilik” stratejisi ekseninde, nasıl bir savunma gücü dönüşümü yaşadığını kapsamlı bir şekilde analiz etmektedir. Bu dönüşüm, Türkiye’yi sadece bölgesel bir askeri aktör olmaktan çıkarıp, kendi teknolojisini üreten, ihraç eden ve bu yeteneklerini jeopolitik bir etki aracına dönüştüren küresel bir oyuncu haline getirmiştir. Raporda, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) nicel ve nitel kapasitesi, savunma sanayiinin teknolojik atılımları, stratejik projelerin mevcut durumu ve geleceğe yönelik vizyonu detaylı bir şekilde ele alınmaktadır.

Ana bulgular, Türkiye’nin özellikle insansız sistemler (İHA/SİHA), elektronik harp, ağ merkezli harp ve hassas güdümlü mühimmat alanlarında dünya çapında bir yetkinliğe ulaştığını göstermektedir. Milli Muharip Uçak KAAN, ALTAY ana muharebe tankı ve MİLGEM gibi stratejik projeler, Türkiye’nin tam bağımsızlık hedefini simgeleyen, ancak aynı zamanda önemli teknolojik ve finansal zorlukları da beraberinde getiren mega projeler olarak öne çıkmaktadır. Bu projelerin ilerleyişi önündeki en büyük engellerden biri ve stratejik bir zafiyet alanı, motor, transmisyon ve bazı kritik yarı iletken bileşenler gibi alt sistemlerde devam eden dışa bağımlılıktır. Buna karşın, savunma sanayii ihracatı, Türkiye’nin dış politikasında, özellikle Afrika, Orta Asya ve Körfez bölgelerinde yeni stratejik ortaklıklar kurmasını sağlayan güçlü bir diplomasi enstrümanına dönüşmüştür.

Gelecek perspektifinde, Türkiye’nin savunma gücünün sürdürülebilirliği; mevcut projeleri başarıyla tamamlama, kritik teknoloji bağımlılıklarını aşma ve yapay zekâ, otonomi, siber güvenlik ve uzay gibi geleceğin harp alanlarına stratejik yatırımlar yapma kapasitesine bağlıdır. Bu rapor, söz konusu dönüşümün tüm boyutlarını, karşılaştırmalı veriler ve derinlemesine analizlerle ortaya koymaktadır.

Türkiye’nin Askeri Gücünün Panoraması: Sayılar, Bütçe ve Stratejik Konumlanma

Türkiye’nin askeri gücünü tam anlamıyla kavrayabilmek için öncelikle küresel ve bölgesel güç dengeleri içindeki konumunu, insan kaynağının nicelik ve niteliğini ve bu gücü besleyen ekonomik altyapıyı incelemek gerekmektedir. Bu bölüm, sonraki bölümlerde ele alınacak teknolojik ve endüstriyel analizler için temel bir çerçeve sunmaktadır.

1.1. Küresel ve Bölgesel Güç Dengeleri: Rakamlarla Türkiye’nin Yeri

Uluslararası askeri güç sıralamaları, bir ülkenin askeri kapasitesini değerlendirmede önemli bir referans noktasıdır. Bu alandaki en bilinen endekslerden biri olan Global Firepower (GFP), ülkeleri insan gücü, coğrafi konum, lojistik kapasite, finansal güç ve teknolojik yetkinlik gibi 50’den fazla faktöre göre değerlendirmektedir.  

Bu endekse göre Türkiye, son yıllarda istikrarlı bir şekilde dünyanın en güçlü 10 ordusu arasında yer almaktadır. 2024 yılı verilerinde Türkiye 8. sırada konumlanırken , 2025 yılı projeksiyonunda bir basamak gerileyerek 9. sırada yer almıştır. Bu sıralama, Türkiye’yi İtalya (10.), Pakistan (9. veya 11. farklı kaynaklarda) ve İsrail (15. veya 17.) gibi önemli askeri güçlerle aynı ligde veya önünde konumlandırmaktadır.  

Bölgesel ölçekte ise Türkiye’nin konumu daha da belirgindir. 2024 yılı itibarıyla Türkiye, Orta Doğu’nun en güçlü ordusu olarak kabul edilmekte ve bu sıralamada İran, Mısır ve İsrail gibi geleneksel bölgesel güçleri geride bırakmaktadır. NATO ittifakı içinde ise Türkiye, ABD’den sonra en büyük ikinci askeri güce sahip ülke olarak sıkça anılmaktadır; bu durum hem personel sayısı hem de operasyonel kabiliyetler açısından geçerlidir.  

Sıralamalardaki küçük dalgalanmalar, mutlak bir güç kaybından ziyade küresel askeri dinamiklerin ne kadar değişken olduğunu göstermektedir. Örneğin, Türkiye’nin bir basamak gerilemesi, İtalya gibi bir başka ülkenin savunma harcamalarındaki artış veya yeni platform alımları gibi göreceli değişikliklerden kaynaklanabilir. Asıl önemli olan, Türkiye’nin son on yılda bu elit lige girmesi ve yerini kalıcı hale getirmesidir. Bu başarı, sadece sayısal büyüklükten değil, aynı zamanda son yıllarda savunma sanayiindeki teknolojik atılımlar, kazanılan operasyonel deneyim ve stratejik konum gibi niteliksel faktörlerden beslenmektedir. Türkiye’nin bu konumunu koruması ve daha da ileri taşıması, KAAN ve ALTAY gibi iddialı projeleri zamanında ve başarıyla hayata geçirme kabiliyetine doğrudan bağlıdır.  

Türkiye’nin Küresel ve Bölgesel Askeri Güç Sıralaması (2024-2025)

1.2. İnsan Kaynağı: TSK’nın Beşeri Sermayesi ve Profesyonelleşme

Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) insan gücü, hem niceliksel büyüklüğü hem de niteliksel dönüşümü ile dikkat çekmektedir. TSK’nın personel sayısı konusunda kaynaklar arasında görülen farklılıklar, genellikle sayıma dahil edilen unsurlardan (aktif, yedek, jandarma gibi paramiliter güçler) kaynaklanmaktadır.

Geniş bir tanımla, TSK’nın etkin personel sayısı 675.800 ile 895.000 arasında gösterilmektedir. Bu rakamlar, savaş ve seferberlik durumunda doğrudan TSK komutası altına girecek olan Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı personelini de içermektedir. Daha spesifik ve resmi verilere göre ise, sivil memur ve işçiler hariç TSK’nın askeri personel toplamı yaklaşık 351.176’dır. Bu sayının yaklaşık 162.565’ini uzman personel (subay, astsubay, uzman erbaş), 188.611’ini ise yükümlü personel (erbaş/er, yedek subay) oluşturmaktadır.  

Türkiye’nin asıl stratejik avantajlarından biri, yaklaşık 86 milyonluk genç ve dinamik nüfusundan kaynaklanan muazzam seferberlik potansiyelidir. Askere alınmaya uygun vatandaş sayısı 35 ile 43 milyon arasında tahmin edilirken , her an göreve çağrılabilecek yedek personel sayısı 380.000 civarındadır.  

Ancak rakamların ötesindeki asıl önemli gelişme, TSK’nın yapısındaki niteliksel dönüşümdür. Özellikle terörle mücadele ve sınır ötesi operasyonların getirdiği zorunluluklar, TSK’yı zorunlu askerliğe dayalı kitlesel bir yapıdan, teknoloji-yoğun ve muharebe tecrübesi yüksek profesyonel bir orduya dönüştürmüştür. Uzman personel oranının %46’yı aşması, bu profesyonelleşme sürecinin somut bir göstergesidir. Suriye, Irak, Libya ve Karabağ gibi farklı coğrafyalarda kazanılan operasyonel deneyim, TSK personelini kağıt üzerindeki birçok ordudan ayıran en değerli sermayedir. Bu tecrübe, yeni geliştirilen yerli silah sistemlerinin (özellikle SİHA’lar) en etkin şekilde kullanılmasını sağlamış ve bu sistemlerin gelişimine sahadan gelen geri bildirimlerle yön vermiştir.  

Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Yapısı (Yaklaşık 2024 Verileri)

Rakamlar farklı kaynaklarda ve sayım metodolojilerine göre değişiklik gösterebilmektedir. Tablo, genel bir çerçeve sunmak amacıyla derlenmiştir.

1.3. Savunma Ekonomisi: Rekor Bütçeler ve Stratejik Sinyaller

Bir ülkenin askeri gücü, onu destekleyen ekonomik kapasiteyle doğrudan ilişkilidir. Türkiye’nin 2024 yılı için ayırdığı savunma ve güvenlik bütçesi, bu alandaki kararlılığını ve stratejik vizyonunu ortaya koyan rekor bir seviyeye ulaşmıştır.

2024 yılında, merkezi yönetim bütçesi ve Savunma Sanayii Destekleme Fonu dahil olmak üzere savunma ve güvenlik sektörü için ayrılan toplam kaynak 1 trilyon 133,5 milyar TL’yi bulmuştur. Bu rakam, dönemin kuruyla yaklaşık 40.5 milyar dolara tekabül etmektedir. Bu, 2023 yılında yaklaşık 16 milyar dolar olan bütçeye kıyasla dolar bazında %150’yi aşan devasa bir artış anlamına gelmektedir. 2024 bütçesi içinde en büyük pay, 440,5 milyar TL (yaklaşık 15,7 milyar dolar) ile Milli Savunma Bakanlığı’na aittir. Bunu Jandarma Genel Komutanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü gibi diğer güvenlik kurumları takip etmektedir.  

Bu bütçe artışı, basit bir harcama artışından çok daha derin anlamlar taşımaktadır. Bu, Türkiye’nin savunma sanayiinde bir “vites yükseltme” hamlesidir. Geçmişte Ar-Ge ve prototip geliştirme aşamasında olan birçok proje, artık maliyetlerin katlanarak arttığı seri üretim fazına geçmiştir. Bu rekor bütçe, aynı anda birden fazla stratejik ve yüksek maliyetli platformun – Milli Muharip Uçak KAAN’ın geliştirilmesi, ALTAY tankının seri üretimi, SİPER uzun menzilli hava savunma sisteminin envantere alınması ve yeni MİLGEM fırkateynlerinin inşası gibi – finanse edilebileceğini göstermektedir.

Dolayısıyla, 2024 bütçesi, Türkiye’nin “Milli Teknoloji Hamlesi”nin somut bir finansal taahhüde dönüştüğünün ve savunma stratejisinin “prototip geliştirme” evresinden “seri üretim ve envantere kazandırma” evresine geçtiğinin en net ilanıdır. Bu durum, aynı zamanda artan jeopolitik risklere ve tam bağımsızlık hedefine yönelik verilmiş stratejik bir yanıttır.

Kara Kuvvetleri: Zırhlı Yumruğun Modernizasyonu

Türk Silahlı Kuvvetleri’nin ana vurucu gücü ve bel kemiği olan Kara Kuvvetleri, son yıllarda hem mevcut platformların modernizasyonu hem de tamamen yeni ve milli sistemlerin geliştirilmesiyle kapsamlı bir dönüşüm sürecinden geçmektedir. Bu dönüşümün merkezinde, ALTAY ana muharebe tankı ve geleceğin muharebe alanını şekillendirecek insansız kara araçları (İKA) gibi stratejik projeler yer almaktadır.

2.1. Milli Ana Muharebe Tankı: ALTAY Projesinin Uzun ve Öğretici Yolu

ALTAY, Türkiye’nin ilk milli ana muharebe tankını (AMT) geliştirme projesi olup, ülkenin savunma sanayiindeki bağımsızlık arayışının en sembolik örneklerinden biridir. Proje, Otokar’ın başarılı bir şekilde dört adet prototip geliştirmesiyle başlamış, ancak seri üretim ihalesini BMC firması kazanmıştır. Projenin ilerleyişindeki en büyük ve en öğretici zorluk, güç grubu (motor ve transmisyon) tedarikinde yaşanan kriz olmuştur. Başlangıçta Alman MTU motoru ve RENK transmisyonu kullanılması planlanmışken , Almanya’nın siyasi nedenlerle uyguladığı ihracat lisansı ambargosu projeyi yıllarca durma noktasına getirmiştir.  

Bu kriz, Türkiye’nin en stratejik projelerinden birinin bile bir müttefik ülkenin politik kararlarına ne kadar bağımlı olabildiğini göstermiş ve “milli motor hamlesini” bir tercihten mutlak bir zorunluluğa dönüştürmüştür. Bu sorunu aşmak için pragmatik bir ara çözüm olarak Güney Koreli Doosan ve S&T Dynamics firmalarıyla bir güç grubu tedarik anlaşması imzalanmıştır. Bu kapsamda, ilk etapta üretilecek tanklarda bu Kore menşeli güç grubu kullanılacaktır. Eş zamanlı olarak, gelecekte tam bağımsızlığı sağlamak amacıyla BMC Power tarafından “BATU” kod adlı yerli güç grubunun geliştirme ve test çalışmaları da yoğun bir şekilde devam etmektedir.  

Projede önemli bir kilometre taşı olarak, Güney Kore güç grubuna sahip ilk iki “Yeni ALTAY” tankı, testler için TSK’ya 23 Nisan 2023’te teslim edilmiştir. Savunma Sanayii Başkanlığı’nın açıklamalarına göre, ilk seri üretim tankların 2025 yılı içinde, muhtemelen Ağustos ayında, envantere girmeye başlaması hedeflenmektedir. İlk parti hedefi 2028 yılına kadar 85 ila 165 adet tankın teslim edilmesidir.  

ALTAY tankının hikayesi, modern bir silah sisteminin sadece bir mühendislik ürünü değil, aynı zamanda jeopolitik bir denklem olduğunu kanıtlamıştır. Bu proje, Türkiye’nin savunma sanayiindeki uluslararası engelleri aşma ve kendi kendine yetme iradesinin bir sınavı haline gelmiştir. Tank, ROKETSAN tarafından geliştirilen yeni nesil hibrit zırh sistemleri, ASELSAN’ın modern atış kontrol sistemleri ve HAVELSAN’ın yazılımları gibi birçok milli alt sistemle donatılmıştır. Dolayısıyla ALTAY, paletleri üzerinde sadece çelik zırh değil, aynı zamanda Türkiye’nin savunma sanayiindeki bağımsızlık mücadelesinin politik ve teknolojik yükünü de taşımaktadır.  

2.2. Geleceğin Muharebe Alanı: İnsansız Kara Sistemleri (İKA)

Türkiye, insansız hava araçlarındaki (İHA) dünya lideri konumunu ve tecrübesini, kara platformlarına da taşıyarak geleceğin muharebe sahasına hazırlanmaktadır. Bu alanda özellikle FNSS ve HAVELSAN tarafından geliştirilen platformlar öne çıkmaktadır.

FNSS Gölge Süvari: Ağır sınıf bir İKA olan Gölge Süvari, 4.500 kg faydalı yük taşıma kapasitesi, modüler yapısı ve opsiyonel olarak insanlı kullanılabilme özelliğiyle dikkat çekmektedir. Bu platform, sadece bir savaş aracı değil, aynı zamanda keşif, lojistik destek ve komuta-kontrol gibi farklı görevleri yerine getirebilen çok amaçlı bir sistemdir. Gölge Süvari’nin en yenilikçi yeteneklerinden biri, üzerine entegre edilen STM üretimi TOGAN keşif İHA’sını otonom olarak kaldırıp indirebilmesidir. Bu, kara aracına kendi “gözünü” havada taşıma imkanı vererek durumsal farkındalığı devrimsel bir şekilde artırmaktadır.  

HAVELSAN BARKAN: Orta sınıf bir İKA olan BARKAN, özellikle sürü altyapısı ve diğer insansız sistemlerle ortak operasyon yapabilme kabiliyetiyle öne çıkmaktadır. BARKAN, ROKETSAN’ın METE lazer güdümlü mini füzesi gibi çeşitli yerli silah sistemleriyle donatılarak ateş gücünü kanıtlamıştır. BARKAN-2 versiyonu ile 12.7 mm makineli tüfek gibi daha güçlü silah sistemleri entegre edilmiştir.  

Bu projeler, Türkiye’nin “Ağ Destekli Harp” ve “İnsan-Makine Takımlaşması” (Manned-Unmanned Teaming – MUM-T) doktrinlerinin kara bacağını oluşturma vizyonunu yansıtmaktadır. Amaç, sadece uzaktan kumandalı araçlar yapmak değil, bu araçları yapay zeka ve sürü algoritmalarıyla donatarak otonom ve birbiriyle entegre çalışabilen “dijital birlikler” oluşturmaktır. HAVELSAN’ın “Dijital Birlikler” konsepti, BARKAN (İKA), BAHA (İHA) ve SANCAR (SİDA) gibi farklı alanlardaki insansız sistemlerin tek bir merkezden yönetilerek ortak görev yapmasını öngörmektedir. Bu yaklaşım, insan unsurunu tehlikeli bölgelerden uzak tutarken, sahadaki durumsal farkındalığı ve ateş gücünü katlanarak artırma potansiyeline sahiptir.  

2.3. Sahadaki Diğer Kritik Yetenekler ve Modernizasyon Projeleri

Kara Kuvvetleri’nin modernizasyonu, ALTAY ve İKA’lar gibi amiral gemisi projelerin yanı sıra, envanterdeki mevcut sistemlerin güncellenmesi ve yeni yeteneklerin kazandırılmasıyla geniş bir yelpazede devam etmektedir.  

• T-155 Fırtına Obüsü: Manevra birliklerine sürekli ve etkin ateş desteği sağlamak üzere yurt içinde üretilen modern bir 155 mm kundağı motorlu obüstür. Yüksek menzili ve gelişmiş komuta kontrol sistemleriyle TSK’nın topçu gücünün temelini oluşturmaktadır.  
• T129 ATAK Taarruz Helikopteri: Yüksek irtifa ve zorlu hava koşullarında görev yapabilen, milli imkanlarla geliştirilmiş taarruz ve taktik keşif helikopteridir. Teslimatları devam eden ATAK, Kara Kuvvetleri’nin hava destekli operasyon kabiliyetini önemli ölçüde artırmıştır.  
• Zırhlı Araçlar: Envanterdeki eski nesil Zırhlı Muharebe Aracı (ZMA) ve Geliştirilmiş Zırhlı Personel Taşıyıcıları (GZPT), beka yeteneklerini ve ateş güçlerini artırmak amacıyla modernize edilmektedir. Bunun yanı sıra, mayına karşı korumalı Kirpi, Vuran ve Ejder Yalçın gibi modern zırhlı personel taşıyıcılar, özellikle asimetrik harp ortamında personelin güvenliğini sağlamada kritik bir rol oynamaktadır.  
• Füze ve Piyade Silahları: ROKETSAN tarafından geliştirilen BORA uzun menzilli karadan karaya füze sistemi, stratejik hedeflere hassas vuruş imkanı tanırken ; Kaideye Monteli CİRİT (KMC) gibi sistemler zırhlı hedeflere karşı etkili bir tanksavar kabiliyeti sunmaktadır. Piyade seviyesinde ise MPT-76 gibi modern milli piyade tüfekleri ve bunlara entegre bombaatarlar envantere girerek askerin ateş gücünü artırmıştır.  

Mavi Vatan Doktrini: Denizlerdeki Güç ve Teknoloji

Türkiye, üç tarafı denizlerle çevrili jeopolitik konumu ve “Mavi Vatan” olarak adlandırılan deniz yetki alanlarındaki hak ve menfaatlerini koruma stratejisi doğrultusunda, son yıllarda deniz gücünü hem nitelik hem de nicelik olarak önemli ölçüde artırmaktadır. Bu dönüşümün merkezinde, milli imkanlarla inşa edilen modern savaş gemileri, stratejik denizaltılar ve geleceğin deniz harp konseptini şekillendiren insansız sistemler bulunmaktadır.

3.1. Donanmanın Amiral Gemisi: TCG ANADOLU ve SİHA Kabiliyeti

TCG ANADOLU (L-400), 231 metre uzunluğu ve 27.436 tonluk tam yüklü deplasmanıyla Türk Donanma tarihinin en büyük savaş gemisidir. 10 Nisan 2023’te hizmete giren bu platform, donanmanın sancak gemisi olarak görev yapmaktadır. Temel olarak bir Çok Maksatlı Amfibi Hücum Gemisi (LHD) olan TCG ANADOLU, bir amfibi taburunu (yaklaşık 700 personel) ve bu taburun tank, zırhlı amfibi hücum aracı (ZAHA) gibi teçhizatını uzak coğrafyalara taşıma ve çıkarma yapma kabiliyetine sahiptir.  

Ancak TCG ANADOLU’yu dünya çapında benzersiz kılan asıl özellik, Türkiye’nin F-35 projesinden çıkarılmasıyla yaşanan bir krizin, stratejik bir inovasyon fırsatına dönüştürülmesidir. Başlangıçta kısa kalkış-dikey iniş (STOVL) yapabilen F-35B savaş uçaklarını konuşlandırmak üzere tasarlanan gemi, bu uçakların tedarik edilememesi üzerine, dünyada bir ilk olarak bir “SİHA Gemisi” konseptine evrilmiştir. Bu dönüşüm kapsamında geminin uçuş güvertesi, Baykar tarafından geliştirilen katlanabilir kanatlı Bayraktar TB3 ve jet motorlu insansız savaş uçağı Bayraktar KIZILELMA gibi platformların operasyonlarına uygun hale getirilmiştir. 30 ila 50 arasında değişen sayıda SİHA taşıma kapasitesine sahip olan TCG ANADOLU, bu özelliğiyle Türkiye’ye pahalı bir uçak gemisine ihtiyaç duymadan, kendi kıyılarından binlerce kilometre uzakta sürekli hava gözetimi, istihbarat ve hassas vuruş yeteneği kazandıran asimetrik bir güç çarpanı haline gelmiştir. Bu durum, Türkiye’nin jeopolitik zorluklara teknolojik ve doktrinsel yaratıcılıkla nasıl cevap verebildiğinin en parlak örneğidir.  

3.2. MİLGEM Programı: Milli Gemi İnşasında Bir Başarı Hikayesi

MİLGEM (Milli Gemi), Türkiye’nin modern su üstü savaş platformlarını milli imkanlarla tasarlayıp inşa etme yeteneğini kazandığı en önemli projelerden biridir. Bu proje, sadece donanmaya yeni gemiler kazandırmakla kalmamış, aynı zamanda yerli savunma sanayiinde gemi tasarımı, sistem entegrasyonu ve alt yüklenici ekosistemi alanlarında devrim yaratmıştır.

• Ada Sınıfı Korvetler: Projenin ilk fazı olan ve su altı savunma harbi (DSH) odaklı Ada sınıfı korvetler; TCG Heybeliada (F-511), TCG Büyükada (F-512), TCG Burgazada (F-513) ve TCG Kınalıada (F-514), başarıyla inşa edilerek donanma envanterine katılmıştır.  
• İstif (İ) Sınıfı Fırkateynler: Projenin ikinci ve daha gelişmiş fazını, genel maksat ve hava savunma kabiliyetleri artırılmış İstif sınıfı fırkateynler oluşturmaktadır. Bu sınıfın ilk gemisi olan TCG İSTANBUL (F-515), 19 Ocak 2024’te hizmete girmiştir. TCG İSTANBUL’da yerlilik oranı önemli ölçüde artırılmış; ASELSAN’ın CENK-S 3 boyutlu arama radarı, ROKETSAN’ın ATMACA gemisavar füzesi ve Türkiye’nin ilk milli dikey atım sistemi olan MİDLAS gibi kritik milli sistemler kullanılmıştır. Proje kapsamında toplam 8 adet İ-Sınıfı fırkateynin inşa edilmesi planlanmaktadır. TCG İSTANBUL’u takiben TCG İZMİR, TCG İÇEL ve TCG İZMİT’in inşası için Anadolu, Sedef ve Sefine gibi özel tersanelerle sözleşmeler imzalanmış olup, bu üç geminin 36 ay gibi rekor bir sürede teslim edilmesi hedeflenmektedir.  

MİLGEM projesi, Türkiye’ye sadece gemi değil, aynı zamanda Pakistan ve Ukrayna gibi ülkelere korvet ihraç edebilen , küresel pazarda rekabetçi bir gemi inşa sanayii ve teknoloji ekosistemi kazandırmıştır.  

3.3. Derinlerin Stratejik Varlığı: Reis Sınıfı Denizaltılar

Türk Donanması’nın stratejik caydırıcılığının en önemli unsurlarından biri denizaltı filosudur. Bu alandaki en kritik proje, Yeni Tip Denizaltı Projesi (YTDP) kapsamında inşa edilen Reis sınıfı denizaltılardır. Alman ThyssenKrupp Marine Systems (TKMS) tasarımı Type-214TN modeline dayanan bu denizaltılar, yüksek yerlilik oranıyla Gölcük Tersanesi Komutanlığı’nda inşa edilmektedir.  

Reis sınıfının en ayırt edici özelliği, nükleer olmayan denizaltılar için en ileri teknoloji olan Havadan Bağımsız Tahrik (AIP) sistemine sahip olmasıdır. Bu sistem, dizel-elektrik motorların akülerini şarj etmek için yüzeye çıkma ihtiyacını ortadan kaldırarak, denizaltıların haftalarca su altında gizli bir şekilde görev yapmasına olanak tanır. Bu, Türkiye’ye Doğu Akdeniz ve ötesindeki sularda tespit edilmesi zor, sürekli ve öngörülemez bir stratejik varlık gösterme kabiliyeti kazandırır.  

Proje kapsamında inşa edilecek 6 denizaltıdan ilki olan TCG PİRİREİS (S-330), çeşitli gecikmelerin ardından 2024 yılında hizmete girmiştir. Diğer denizaltıların (TCG Hızırreis, TCG Muratreis vb.) 2029 yılına kadar her yıl bir adet olmak üzere donanmaya teslim edilmesi planlanmaktadır. Bu platformlar, ROKETSAN tarafından geliştirilen milli ağır sınıf torpido AKYA ve milli gemisavar füzesi ATMACA gibi yerli silah sistemleriyle donatılarak, vuruş gücünde tam stratejik özerklik sağlayacaktır.  

3.4. Otonom Donanma: ULAQ, SANCAR ve MARLIN SİDA’ları

Türkiye, İHA’lardaki öncülüğünü deniz platformlarına da taşıyarak Silahlı İnsansız Deniz Araçları (SİDA) alanında da dünyanın önde gelen ülkelerinden biri haline gelmiştir. Bu platformlar, Mavi Vatan’ın korunmasında asimetrik ve maliyet-etkin bir güç çarpanı olarak görülmektedir.

• ULAQ: Ares Tersanesi ve Meteksan Savunma ortaklığıyla geliştirilen Türkiye’nin ilk SİDA’sıdır. 400 km menzile, 2 ton faydalı yük kapasitesine sahip olup, ROKETSAN üretimi CİRİT ve UMTAS tanksavar füzeleriyle silahlandırılmıştır.  
• SANCAR: Yonca-Onuk Tersanesi ve HAVELSAN işbirliğiyle geliştirilmiştir. Yüksek hız ve manevra kabiliyetiyle öne çıkan SANCAR, HAVELSAN’ın milli savaş yönetim sistemi ADVENT ile donatılan ilk SİDA olma özelliğini taşır.  
• MARLIN: ASELSAN ve Sefine Tersanesi tarafından geliştirilen MARLIN, elektronik harp, su üstü ve denizaltı savunma harbi gibi çok çeşitli görevlere uygun faydalı yükleri taşıyabilen çok yönlü bir platformdur. NATO tatbikatında kabiliyetlerini sergileyen ilk Türk SİDA’sı olarak uluslararası alanda da kendini kanıtlamıştır.  

Bu insansız deniz araçları, keşif-gözetleme, karakol, denizaltı savunma harbi ve asimetrik tehditlere karşı koyma gibi “kirli, sıkıcı ve tehlikeli” görevleri insan hayatını riske atmadan, geleneksel platformlara göre çok daha düşük maliyetle yerine getirebilir. Sürü halinde kullanıldıklarında ise çok daha büyük ve pahalı hedefler için caydırıcı bir tehdit oluşturma potansiyeline sahiptirler.

Gök Vatan’ın Geleceği: Hava ve Uzayda Stratejik Atılımlar

Türk Hava Kuvvetleri, envanterindeki F-16 filosunu modernize ederken, bir yandan da geleceğin hava gücünü şekillendirecek olan 5. nesil savaş uçağı, yeni nesil insansız sistemler, katmanlı hava savunma ağı ve askeri uzay yetenekleri gibi son derece stratejik projelerle kabiliyetlerini yeni bir seviyeye taşımaktadır.

4.1. 5. Nesil Güç: Milli Muharip Uçak KAAN

KAAN, şüphesiz Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en büyük ve en stratejik savunma sanayii projesidir. Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) ana yükleniciliğinde geliştirilen KAAN, Türkiye’yi 5. nesil savaş uçağı üretebilen sayılı ülkeler arasına sokmayı hedeflemektedir. Projenin temel teknolojik hedefleri; radarda düşük görünürlük (stealth), silahları gövde içinde taşıma kabiliyeti, art yakıcı kullanmadan ses hızının üzerine çıkabilme (süperseyir), yüksek manevra kabiliyeti ve farklı sensörlerden gelen verileri birleştirerek pilota bütünleşik bir taktik resim sunan sensör füzyonudur.  

Proje, 21 Şubat 2024’te gerçekleştirdiği ilk uçuşla en kritik eşiklerden birini başarıyla aşmıştır. İkinci uçuşunu 6 Mayıs 2024’te yapan KAAN, test programına planlandığı şekilde devam etmektedir. İlk prototiplerde, F-16’larda da kullanılan ABD yapımı General Electric F110 motorları tercih edilmiştir. Ancak projenin nihai hedefi ve tam bağımsızlığın anahtarı, TUSAŞ Motor Sanayii (TEI) ve TRMotor ortaklığında geliştirilen yerli TF35000 turbofan motorunun 2032 yılına kadar uçağa entegre edilmesidir.  

KAAN projesinin gerçek değeri, sadece uçağın kendisinde değil, etrafında örülen devasa milli teknoloji ekosisteminde yatmaktadır. Bu ekosistem; ASELSAN’ın geliştirdiği MURAD-600A Aktif Elektronik Taramalı Dizi (AESA) radarı ve gelişmiş elektronik harp süitleri , ROKETSAN’ın geliştirdiği SOM-J gibi dahili silah yuvalarına uygun seyir füzeleri , TÜBİTAK-SAGE’nin geliştirdiği GÖKDOĞAN (görüş ötesi) ve BOZDOĞAN (görüş içi) hava-hava füzeleri ve HAVELSAN’ın geliştirdiği simülasyon, gömülü eğitim ve görev planlama yazılımlarını içermektedir. Bu nedenle KAAN, Türk savunma sanayiinin farklı alanlarda biriktirdiği en ileri teknolojik yetkinliklerin birleştiği bir “sistemler sistemi” platformudur. Projenin başarıyla tamamlanması, Türkiye’yi sadece uçak üreten değil, bir savaş uçağını oluşturan tüm kritik teknolojilere hakim bir ülke konumuna getirecektir.  

Proje takvimine göre, toplam 6 adet prototip üretilecek ve ilk teslimatın 2028-2029 yıllarında Türk Hava Kuvvetleri’ne yapılması hedeflenmektedir.  

4.2. Türk SİHA Ekolojisi: Doktrin Yazan Teknoloji

Türkiye, insansız hava aracı (İHA) ve silahlı insansız hava aracı (SİHA) teknolojilerinde, özellikle son on yılda yaptığı atılımlarla bir dünya lideri konumuna yükselmiştir. Suriye, Libya, Karabağ ve Ukrayna’daki çatışmalarda sergiledikleri performansla modern harp doktrinlerini yeniden yazan Türk SİHA’ları, farklı sınıflarda ve yeteneklerde geniş bir ekosistem oluşturmaktadır.

• Bayraktar TB2: Bu ekosistemin en bilinen ve en çok ihraç edilen üyesidir. Düşük maliyeti, operasyonel güvenilirliği ve sahada kanıtlanmış etkinliği ile kendi sınıfında bir efsane haline gelmiştir. 150 kg faydalı yük kapasitesi ve 27 saati aşan havada kalış süresiyle taktik seviyede oyun değiştirici bir rol oynamaktadır.  
• Bayraktar Akıncı: Stratejik Taarruzi İHA (TİHA) sınıfında yer alan Akıncı, 1.500 kg’a varan faydalı yük kapasitesi, çift turboprop motoru, 30.000 feet’in üzerindeki operasyonel irtifası ve uydu üzerinden kontrol (SATCOM) yeteneği ile çok daha stratejik görevler üstlenebilmektedir. SOM gibi uzun menzilli seyir füzelerini taşıyabilmesi, ona konvansiyonel savaş uçaklarına yakın bir vuruş kabiliyeti kazandırmaktadır.  
• Bayraktar Kızılelma: Türkiye’nin ilk jet motorlu insansız savaş uçağı olan Kızılelma, geleceğin hava muharebe konseptlerinin bir habercisidir. Düşük radar kesit alanı, yüksek manevra kabiliyeti, ses altı ve ses üstü hızlarda görev yapabilme potansiyeli ile Kızılelma, insanlı savaş uçaklarıyla birlikte “Sadık Kanat Adamı” (Loyal Wingman) konseptinde görev yapacak ve TCG ANADOLU gibi kısa pistli gemilerden kalkış/iniş gerçekleştirebilecektir.  
• TUSAŞ Platformları: TUSAŞ tarafından geliştirilen ANKA ve onun çift motorlu, daha yüksek kapasiteli versiyonu AKSUNGUR, farklı görev yükleri ve uzun havada kalış süreleriyle SİHA ekosistemini tamamlayan kritik platformlardır. Yine TUSAŞ tarafından geliştirilen ve “uçan kanat” tasarımına sahip ANKA-3 ise Kızılelma gibi düşük görünürlüğe odaklanan bir diğer insansız savaş uçağı projesidir.  

Türk SİHA’larının başarısı, sadece donanımsal üstünlüklerinden değil, aynı zamanda onları akıllı kılan milli yazılımlar, otonom uçuş kontrol sistemleri, yapay zeka destekli sensör füzyonu algoritmaları ve bunları birleştiren ağ merkezli harp doktrininden kaynaklanmaktadır. Baykar’ın geliştirdiği tam otonom iniş/kalkış, GPS’ten bağımsız seyrüsefer ve yapay zeka destekli hedef tanıma gibi yazılım yetenekleri, bu platformlara sahada kritik bir esneklik ve beka kabiliyeti kazandırmaktadır. Bu yazılım ve ağ yetenekleri, Türkiye’nin SİHA devriminin bir donanım devriminden çok bir yazılım ve doktrin devrimi olduğunu göstermektedir.  

Önde Gelen Türk İHA/SİHA Platformları Karşılaştırması

4.3. Milli Hava Savunma Şemsiyesi: HİSAR ve SİPER

Türkiye, geçmişte yabancı menşeli hava savunma sistemleri tedarikinde yaşadığı zorluklar ve S-400 alımının yarattığı jeopolitik krizlerden çıkardığı derslerle, kendi katmanlı ve entegre hava savunma ağını kurma yolunda kararlı adımlar atmaktadır. Bu milli şemsiye, farklı menzil ve irtifadaki tehditlere karşı koruma sağlamak üzere tasarlanmıştır.

• HİSAR Ailesi (Alçak ve Orta İrtifa): ASELSAN ve ROKETSAN işbirliğiyle geliştirilen HİSAR-A+ (Alçak İrtifa, 15+ km menzil) ve HİSAR-O+ (Orta İrtifa, 25+ km menzil) sistemleri, seri üretime geçerek TSK envanterine girmiştir. Bu sistemler, seyir füzeleri, İHA’lar ve savaş uçakları gibi tehditlere karşı kritik tesislerin ve askeri birliklerin nokta ve yakın bölge savunmasını sağlamaktadır.  
• SİPER Projesi (Uzun İrtifa): Bu katmanlı yapının en stratejik halkası, uzun menzilli bölge hava ve füze savunma sistemi olan SİPER’dir. SİPER Ürün-1, 100 km’yi aşan menziliyle testleri başarıyla tamamlayarak envantere girmiştir. Geliştirme çalışmaları devam eden SİPER Ürün-2 (150+ km menzil) ve Ürün-3 (180+ km menzil) gibi daha gelişmiş versiyonlarla sistemin kabiliyetlerinin artırılması hedeflenmektedir. SİPER, sadece hava soluyan hedeflere karşı değil, aynı zamanda kısa ve orta menzilli balistik füzelere karşı da bir savunma yeteneği sunmayı amaçlamaktadır.  

SİPER projesi, Türkiye’nin S-400 krizinden çıkardığı en önemli stratejik derstir. S-400 alımı acil bir ihtiyaç için geçici bir çözüm sunmuş olsa da, F-35 programından çıkarılma gibi ağır bir bedeli olmuştur. Bu durum, en stratejik savunma sistemlerinde bile tam bağımsızlığın bir zorunluluk olduğunu göstermiştir. SİPER tam operasyonel kapasiteye ulaştığında, Türkiye’nin hava savunması konusundaki pazarlık gücü ve stratejik otonomisi köklü bir şekilde değişecektir.

Milli Hava Savunma Sistemleri Yetenek Özeti

4.4. Stratejik Ufuk: Milli Uzay Programı ve Yetenekleri

21. yüzyılda askeri güç, sadece kara, deniz ve hava sahasıyla sınırlı değildir. Uzay, modern orduların haberleşme, istihbarat, seyrüsefer ve hedefleme yeteneklerinin temelini oluşturan dördüncü ve en kritik harp ortamı haline gelmiştir. Bu gerçeğin farkında olan Türkiye, 2021’de ilan ettiği Milli Uzay Programı ile bu alandaki vizyonunu ve yol haritasını ortaya koymuştur.  

Askeri açıdan programın en kritik hedefleri şunlardır:

• Keşif ve Gözlem Uyduları: Türkiye, halihazırda GÖKTÜRK-1 ve GÖKTÜRK-2 gibi yüksek çözünürlüklü elektro-optik askeri keşif ve gözlem uydularını aktif olarak kullanmaktadır. Geliştirme aşamasındaki GÖKTÜRK-3 Sentetik Açıklıklı Radar (SAR) uydusu ise, gece-gündüz ve her türlü hava koşulunda yeryüzünü görüntüleme kabiliyeti kazandırarak bu alandaki yeteneği bir üst seviyeye taşıyacaktır.  
• Uzaya Bağımsız Erişim: Programın en iddialı hedeflerinden biri, milli olarak geliştirilecek roket teknolojileriyle uzaya bağımsız erişim sağlamak ve dost/müttefik ülkelerle işbirliği içinde bir uzay limanı (kozmodrom) kurmaktır. Bu, Türkiye’nin kendi uydularını istediği zaman ve istediği yörüngeye yerleştirebilmesi anlamına gelmektedir.  
• Bölgesel Konumlama ve Zamanlama Sistemi (BKZS): GPS (ABD), GLONASS (Rusya) gibi küresel sistemlere alternatif olarak, Türkiye merkezli bir bölgesel navigasyon sistemi kurma hedefi, askeri operasyonlarda tam bağımsızlık için hayati önem taşımaktadır. Kendi BKZS’sine sahip olmak, SİHA’ların, seyir füzelerinin ve diğer akıllı mühimmatların, düşman tarafından GPS sinyallerinin karıştırılması (jamming) veya aldatılması (spoofing) durumunda dahi hedeflerini hassasiyetle vurabilmesini garanti altına alacaktır.  

Milli Uzay Programı, Türkiye’nin savunma gücünün “dördüncü boyutu”nu inşa etme hamlesidir ve ağ merkezli harbin en üst katmanını oluşturarak ülkenin stratejik derinliğini ve caydırıcılığını artıracaktır.

Savunma Sanayiinin Motoru: Teknoloji, İnsan ve İhracat

Türkiye’nin artan askeri gücünün arkasındaki itici kuvvet, son yirmi yılda büyük bir dönüşüm geçiren yerli ve milli savunma sanayii ekosistemidir. Bu ekosistem; her biri kendi alanında uzmanlaşmış dev şirketler, bu şirketleri ayakta tutan nitelikli insan kaynağı, geleceğin harp konseptlerine odaklanan teknolojik vizyon ve tüm bu çabayı jeopolitik bir etki aracına dönüştüren ihracat başarısı üzerine kuruludur.

5.1. Ekosistemin Mimarları: ASELSAN, TUSAŞ, ROKETSAN, Baykar ve Diğerleri

Türk savunma sanayii, her biri farklı bir kritik teknoloji alanında uzmanlaşmış, birbiriyle entegre çalışan büyük şirketler tarafından yönlendirilmektedir.

• ASELSAN: Türkiye’nin en büyük savunma şirketidir ve TSK’nın “elektronik beyni” olarak kabul edilir. Radar, elektronik harp (KORAL gibi), aviyonik, komuta-kontrol, haberleşme, elektro-optik ve güdüm sistemleri gibi geniş bir yelpazede faaliyet gösterir. KAAN’ın AESA radarı, elektronik harp süiti ve HİSAR/SİPER sistemlerinin komuta-kontrol ve sensör altyapısı gibi en kritik bileşenleri geliştirmektedir.  
• TUSAŞ (Türk Havacılık ve Uzay Sanayii): Türkiye’nin havacılık ve uzay platformları merkezidir. Milli Muharip Uçak KAAN, jet eğitim ve hafif taarruz uçağı HÜRJET, T129 ATAK ve T625 GÖKBEY helikopterleri, ANKA/AKSUNGUR İHA’ları ve GÖKTÜRK uyduları gibi ana platformların tasarım, geliştirme ve üretiminden sorumludur.  
• ROKETSAN: Türkiye’nin roket ve füze teknolojileri mükemmeliyet merkezidir. ATMACA (gemisavar), SOM (seyir füzesi), UMTAS/OMTAS (tanksavar), HİSAR/SİPER (hava savunma füzeleri), AKYA (ağır torpido) ve TAYFUN (kısa menzilli balistik füze) gibi TSK’nın tüm hassas güdümlü mühimmatlarını geliştirmekte ve üretmektedir.  
• Baykar: İnsansız hava araçları (TB2, Akıncı, Kızılelma) konusunda bir dünya markası haline gelmiş, özellikle otonom uçuş kontrol yazılımları, yapay zeka ve sistem entegrasyonu alanlarında uzmanlaşmış, dinamik bir özel sektör şirketidir.  
• Diğer Kilit Oyuncular: Bu devlerin yanı sıra, HAVELSAN (yazılım, simülasyon, komuta-kontrol, siber güvenlik) ,   STM (deniz projeleri mühendisliği, siber güvenlik, taktik mini İHA’lar) ,   MKE A.Ş. (hafif/ağır silahlar, mühimmat, barut ve patlayıcılar) ve bu ana yüklenicileri destekleyen 3.500’den fazla KOBİ ve alt yükleniciden oluşan geniş bir ekosistem bulunmaktadır.  

Türkiye’nin başarısı, devlet destekli büyük vakıf şirketlerinin uzun vadeli ve stratejik Ar-Ge projelerini üstlenmesi ile Baykar gibi çevik ve inovatif özel sektör oyuncularının pazara dinamizm katması arasındaki sinerjiden kaynaklanmaktadır. Bu kamu-özel sektör hibrit modeli, Türk savunma sanayiinin en belirgin ve başarılı özelliğidir.

Önde Gelen Savunma Sanayii Firmaları ve Uzmanlık Alanları

5.2. En Kritik Bağımsızlık Mücadelesi: Milli Motor Hamlesi

Türkiye’nin savunma sanayiindeki en büyük stratejik zafiyeti ve “Aşil topuğu”, motor ve güç grubu teknolojilerindeki dışa bağımlılıktır. ALTAY tankı projesinde Almanya’nın uyguladığı motor ambargosu ve T129 ATAK helikopterinin Pakistan’a ihracatının ABD menşeli motorlar nedeniyle engellenmesi gibi acı tecrübeler, bu alandaki bağımsızlığın ne kadar hayati olduğunu göstermiştir. Bu nedenle, son yıllarda milli motor geliştirme çabaları en üst düzey stratejik öncelik haline gelmiştir.  

Bu mücadelede ana aktör, TUSAŞ Motor Sanayii (TEI)’dir. TEI, İHA’lara güç veren PD170 turbodizel motoru, GÖKBEY genel maksat helikopterine güç verecek olan TS1400 turboşaft motoru ve en kritik proje olan Milli Muharip Uçak KAAN’a güç vermesi hedeflenen TF35000 turbofan motoru gibi bir dizi projeyi eş zamanlı olarak yürütmektedir. Kara platformları için ise BMC Power şirketi, ALTAY tankı için BATU adlı yerli güç grubunu geliştirmektedir.  

Bu uzun soluklu ve teknolojik olarak zorlu süreçte, Türkiye pragmatik adımlar da atmaktadır. ALTAY tankının seri üretimine başlayabilmek için Güney Kore ile geçici bir güç grubu anlaşması yapılmış , Akıncı ve Kızılelma gibi platformların ilk versiyonları için ise Ukrayna’nın tecrübeli motor üreticileri Ivchenko-Progress ve Motor Sich ile işbirlikleri kurulmuştur.  

Motor bağımsızlığı, Türkiye’nin savunma sanayii ihracatının ve stratejik özerkliğinin “kilidini açacak” anahtardır. Milli motorlara sahip olmak, hem ihracat pazarlarındaki engelleri ortadan kaldıracak hem de olası bir kriz veya savaş durumunda hiçbir ülkenin ambargo tehdidiyle stratejik platformları yerde bırakamayacağını garanti altına alacaktır.

5.3. Geleceğin Doktrinleri: Ağ Merkezli Harp, Otonomi ve Yapay Zeka

Türkiye, sadece modern platformlar üretmekle kalmayıp, bu platformları geleceğin savaş konseptlerine entegre etmeye odaklanarak niteliksel bir sıçrama yapmaktadır.

• Ağ Destekli Yetenek (ADY) / Ağ Merkezli Harp: TSK’nın modern harp doktrininin temelini, farklı kuvvet unsurlarının (kara, deniz, hava, İHA, uzay) ortak bir dijital ağ üzerinden anlık veri paylaşarak senkronize ve eş zamanlı hareket etmesini sağlayan bu konsept oluşturmaktadır. HAVELSAN tarafından geliştirilen ADVENT Savaş Yönetim Sistemi, donanma platformlarını bu ağa entegre ederken , ROKETSAN’ın KEMENT projesi, atılan akıllı mühimmatların bile fırlatıldıktan sonra ağ üzerinden yeni hedef bilgisi alabilmesini sağlamaktadır. Bu yaklaşım, karar verme döngüsünü (OODA Loop) hızlandırarak rakibe karşı ezici bir tempo üstünlüğü kurmayı hedefler.  
• Sürü Teknolojisi ve Otonomi: Geleceğin muharebe alanında tekil ve pahalı platformlar yerine, çok sayıda, daha ucuz ve otonom sistemlerin sürü halinde kullanılması öngörülmektedir. STM tarafından yürütülen KERKES projesi, İHA’ların GPS sinyalinin olmadığı veya karıştırıldığı ortamlarda bile, yapay zeka ve görüntü işleme teknikleriyle otonom olarak seyrüsefer yapmasını ve sürü halinde görev icra etmesini sağlamaktadır. Bu, Türkiye’ye sürü saldırısı ve savunması alanında dünyada sayılı ülkenin sahip olduğu kritik bir yetenek kazandırmaktadır.  
• Dijital Birlikler ve İnsan-Makine Takımlaşması (MUM-T): HAVELSAN’ın “Dijital Birlikler” konsepti, insansız kara (BARKAN), hava (BAHA) ve deniz (SANCAR) araçlarının tek bir komuta merkezinden ortak görev icra etmesini hedeflemektedir. Bu, ABD ordusunun da benimsediği MUM-T (Manned-Unmanned Teaming) doktrininin bir yansımasıdır. Bu doktrine göre, insanlı bir platform (örneğin bir KAAN pilotu veya bir fırkateyn komutanı), kendisi riskli bölgeye girmeden, komutası altındaki insansız sistemleri (Kızılelma sürüsü veya SİDA filosu) keşif, hedefleme veya taarruz için öne sürebilecektir.  

Bu konseptler, Türkiye’nin platform odaklı bir ordudan, gücün platform sayısıyla değil, ağın etkinliği ve zekasıyla ölçüldüğü “ağ odaklı” bir güce dönüştüğünü göstermektedir.

5.4. Küresel Pazarda Bir Türk Markası: İhracat Başarısı ve Jeopolitik Etkisi

Türk savunma ve havacılık sanayii, son yıllarda ihracatta rekor üstüne rekor kırmaktadır. 2024 yılında sektörün ihracatı, bir önceki yıla göre %29’luk bir artışla 7,15 milyar dolara ulaşarak tarihi bir zirveye çıkmıştır. Bu başarı, Türkiye’nin artık sadece kendi ihtiyaçlarını karşılayan değil, aynı zamanda teknolojisini 180’den fazla ülkeye ihraç eden küresel bir oyuncu haline geldiğinin en somut kanıtıdır.  

2024 yılı ihracatının lideri, 1,8 milyar doları aşan performansıyla Baykar olmuştur. Onu TUSAŞ, ASFAT ve MKE gibi diğer büyük firmalar izlemiştir. En çok ihraç edilen ürün kategorileri arasında İHA/SİHA’lar, zırhlı kara araçları, deniz platformları (korvetler), mühimmatlar ve çeşitli silah sistemleri bulunmaktadır. İhracat pazarları, geleneksel olarak güçlü olunan Orta Doğu (Katar, BAE, Umman) ve Orta Asya’dan, NATO üyesi Polonya gibi Avrupa ülkelerine ve Afrika kıtasındaki çok sayıda ülkeye (Nijerya, Etiyopya, Mali, Somali vb.) doğru ciddi bir çeşitlenme göstermiştir.  

Bu ihracat başarısı, ekonomik bir faaliyetten çok daha fazlasını ifade etmektedir; Türkiye için stratejik bir dış politika enstrümanına dönüşmüştür. Bir savunma sistemi satışı, alıcı ülke ile sadece ticari bir ilişki değil; eğitim, bakım-onarım, ortak tatbikatlar ve teknoloji transferini de içeren on yıllara yayılan uzun vadeli bir stratejik ortaklık anlamına gelmektedir. Özellikle Afrika’da Türkiye’nin “kazan-kazan” ve “eşit ortaklık” temelindeki yaklaşımı, sömürgeci bir geçmişe sahip olan Batılı rakiplerine karşı ona önemli bir “yumuşak güç” avantajı sağlamaktadır. Bu “savunma diplomasisi”, Türkiye’nin küresel etki alanını genişletmesinin ve yeni stratejik ittifaklar kurmasının en somut ve etkili yollarından biri haline gelmiştir.  

Türk Savunma Sanayii İhracat Performansı (2023-2024)

Stratejik Değerlendirme ve Gelecek Perspektifi

Türkiye’nin savunma gücü, son yirmi yılda kaydettiği dikkate değer ilerlemelerle yeni bir çağa girmiştir. Bu bölümde, mevcut durumun bir SWOT analizi (Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar, Tehditler) yapılacak, geleceğe yönelik vizyon ele alınacak ve stratejik öneriler sunulacaktır.

6.1. Güçlü Yönler ve Fırsatlar

Türkiye’nin savunma alanındaki en belirgin güçlü yönleri şunlardır:

• Operasyonel Tecrübe: TSK’nın Suriye, Irak, Libya ve Karabağ gibi farklı ve zorlu coğrafyalarda yürüttüğü operasyonlar, ona paha biçilmez bir muharebe tecrübesi kazandırmıştır. Bu tecrübe, doktrinlerin ve teçhizatın sahada test edilerek geliştirilmesini sağlamaktadır.  
• Niş Alanlarda Teknolojik Liderlik: Özellikle İnsansız Hava Araçları (İHA/SİHA) teknolojisinde Türkiye, sadece bir üretici değil, aynı zamanda doktrin belirleyen bir dünya lideri konumundadır. Elektronik harp ve akıllı mühimmatlar da benzer şekilde öne çıkan alanlardır.  
• Dinamik ve Bütünleşik Savunma Sanayii: Kamu, vakıf ve özel sektör firmalarının bir arada çalıştığı, 3.500’den fazla şirketi barındıran dinamik bir ekosistem oluşmuştur. Bu ekosistem, 1.100’den fazla aktif projeyi yürütebilecek kapasiteye ulaşmıştır.  
• Savunma Diplomasisi: Artan ihracat kapasitesi, Türkiye’ye yeni dış politika açılımları yapma ve özellikle Afrika, Orta Asya ve Körfez’de stratejik ortaklıklar kurma imkanı vermektedir.  

Bu güçlü yönler, gelecekte önemli fırsatları da beraberinde getirmektedir. KAAN, SİPER ve Reis sınıfı denizaltı gibi stratejik projelerin tamamlanmasıyla elde edilecek tam bağımsızlık, gelişen ihracat pazarları ve yapay zeka, otonomi, hipersonik sistemler gibi yeni teknolojilerde öncü olma potansiyeli, Türkiye’nin önündeki en büyük fırsatlardır.

6.2. Aşil’in Topuğu: Zorluklar ve Gelişim Alanları

Bu parlak tablonun yanında, aşılması gereken ciddi zorluklar ve zayıf yönler de mevcuttur:

• Kritik Alt Sistem Bağımlılığı: En büyük ve en stratejik zafiyet, motor, transmisyon, bazı özel alaşımlar ve yüksek teknolojili yarı iletken bileşenler gibi kritik alt sistemlerde devam eden dışa bağımlılıktır. Bu durum, projelerde gecikmelere ve ihracatta engellere yol açmaktadır.  
• Finansal Sürdürülebilirlik: Aynı anda çok sayıda mega projeyi finanse etmenin getirdiği ekonomik baskı, uzun vadede sürdürülebilirlik açısından bir zorluk teşkil etmektedir.  
• Nitelikli İnsan Kaynağı: Savunma sanayiindeki hızlı büyüme, bu projeleri yürütecek nitelikli ve tecrübeli mühendis, teknisyen ve uzmana olan talebi katlamıştır. Bu insan kaynağının yetiştirilmesi, elde tutulması ve ölçeklendirilmesi kritik bir konudur.  
• Teknolojik Derinlik: Platform üretiminde büyük başarılar elde edilmiş olsa da, bu platformları oluşturan temel bilimler ve en alt seviye bileşen teknolojilerinde (örneğin, sensör çipleri, özel malzemeler) teknolojik derinliğin artırılması gerekmektedir.  

Bu zayıflıkların yanı sıra, küresel jeopolitik belirsizlikler, potansiyel yeni ambargolar ve rakip ülkelerin teknolojik atılımları da Türkiye için önemli tehditler oluşturmaktadır.

6.3. 2053 Vizyonu: Geleceğin Türk Ordusu

Türkiye’nin 2053 vizyonu, İstanbul’un Fethinin 600. yılına denk gelen sembolik bir hedeftir ve ülkenin küresel bir “Güç ve Adalet” merkezi olmasını amaçlamaktadır. Savunma sanayii bağlamında bu vizyon, TSK’nın gelecekteki yapısını şekillendirmektedir. Bu vizyonun temel unsurları şunlardır:  

• Tam Bağımsız ve Teknoloji Üreten Bir Güç: Kritik alt sistemler dahil olmak üzere tüm ihtiyaçlarını milli imkanlarla karşılayan, teknoloji ithal eden değil, ihraç eden bir yapı.
• Ağ Merkezli ve Çok Alanlı (Multi-Domain) Operasyon Kabiliyeti: Kara, deniz, hava, siber ve uzay alanlarındaki tüm unsurların yapay zeka destekli bir ağ ile entegre olduğu, insanlı ve insansız sistemlerin “takımlar” halinde görev yaptığı bir ordu.
• Geleceğin Teknolojilerine Hakimiyet: KAAN’ların Kızılelma sürüleriyle, Reis sınıfı denizaltıların SİDA filolarıyla, dijital birliklerin siber ve uzay unsurlarıyla entegre olduğu, yönlendirilmiş enerji silahları ve hipersonik sistemler gibi geleceğin teknolojilerine sahip bir kuvvet yapısı.

6.4. Sonuç ve Stratejik Öneriler

Türkiye, son yirmi yılda savunma sanayiinde bir devrim gerçekleştirerek, teçhizatının önemli bir kısmını ithal eden bölgesel bir güçten, kendi teknolojisini üreten ve bunu jeopolitik bir enstrüman olarak kullanan küresel bir oyuncuya dönüşmüştür. Bu başarı; kararlı bir siyasi iradenin, stratejik planlamanın ve sanayinin yetkinliğinin bir ürünüdür. Ancak gelinen nokta, bir son değil, daha zorlu ve daha yüksek teknoloji gerektiren yeni bir mücadelenin başlangıcıdır.

Bu yolda başarının sürdürülebilirliği için şu stratejik alanlara odaklanılması önerilmektedir:

1. Kritik Teknolojilerde Tam Bağımsızlık: Milli motor, transmisyon, yarı iletken ve özel malzeme geliştirme projelerine en üst düzeyde ulusal öncelik ve kaynak tahsis edilmelidir.
2. İnsan Kaynağına Yatırım: TEKNOFEST gibi gençleri teknolojiye teşvik eden girişimler yaygınlaştırılmalı, üniversite-sanayi işbirliği derinleştirilmeli ve sektördeki yetenekleri elde tutmak için rekabetçi kariyer ve gelişim programları oluşturulmalıdır.  
3. Sürdürülebilir Finansman ve Ekosistem Desteği: Özellikle KOBİ’lerin ve alt yüklenicilerin finansmana erişimini kolaylaştıran Endüstriyel Yetkinlik Değerlendirme ve Destekleme Programı (EYDEP) gibi mekanizmalar güçlendirilmeli, ihracat gelirlerinin Ar-Ge’ye ve yeni yatırımlara yönlendirilmesi teşvik edilmelidir.  
4. Geleceğin Teknolojilerine ve Doktrinlerine Odaklanma: Yapay zeka, otonomi, siber, uzay, yönlendirilmiş enerji ve hipersonik sistemler gibi geleceğin harp alanlarına yönelik Ar-Ge yatırımları artırılmalı ve bu teknolojilerin TSK’nın operasyonel doktrinlerine hızla entegre edilmesi sağlanmalıdır.

Orta Doğu’daki Seçilmiş Ülkelerle Askeri Güç Karşılaştırması

Aşağıdaki tablo, Türkiye’nin askeri gücünü bölgesel bağlamda daha net görebilmek amacıyla, Orta Doğu’daki diğer önemli askeri güçlerle temel nicel veriler üzerinden bir karşılaştırma sunmaktadır. Veriler, farklı kaynaklardan derlenmiş olup yaklaşık değerleri yansıtmaktadır ve ülkelerin teknolojik seviyesi, eğitim düzeyi veya operasyonel tecrübesi gibi niteliksel faktörleri içermemektedir.

Orta Doğu’daki Seçilmiş Ülkelerle Askeri Güç Karşılaştırması (Yaklaşık 2024 Verileri)

Kaynaklar:  

https://www.turksam.org/detay-turkiye-ve-yunanistan-askeri-guc-karsilastirmasi
https://www.youtube.com/watch?v=8Veax8GhTcE
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_Deniz_Kuvvetleri
https://roketsan.com.tr/uploads/docs/kataloglar/TR/2024/1726595836_roketsan-katalog-2024.pdf
https://www.kanal23.com/haber/teknoloji/turkiye-siber-guvenlik-siralamasinda-avrupada-6-dunyada-11-sirada-BalYUxHW
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_Silahl%C4%B1_Kuvvetleri
https://www.savunmatr.com/turkiye-2024-yili-savunma-ve-guvenlik-butcesinde-rekor-artis/
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_Hava_Kuvvetleri
https://www.tusas.com/urunler/uzay/yer-gozlem-ve-kesif-uydulari/gokturk-3
https://dergipark.org.tr/tr/pub/guvenlikstrtj/issue/86719/1392365
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_Deniz_Kuvvetlerinin_aktif_envanteri
https://kariyer.baykartech.com/
https://www.havelsan.com/tr/cozumler/harbiye-komuta-kontrol-sistemi
https://www.defenceturkey.com/tr/icerik/reis-sinifi-tip-214tn-denizalti-projesinde-yeni-bir-esik-5088
https://www.aselsan.com/tr/savunma/kategori/7/hava-savunma-teknolojileri
https://defensehere.com/tr/altay-tankinin-motorunu-ureten-guney-koreli-firma-defenseherea-konustu/
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240131/ortadogunun-en-guclu-ordulari-2024-yili-listesi-belli-oldu-turkiye-tum-ulkelerin-onune-gecti-1080212908.html
https://www.ayteam.org/interviews/stm-savunma-fikri-arda-canpolat
https://www.usimp.org.tr/uploads/Webinar/havelsan_usimp_sunumu.pdf
https://e-safe.org/2020-yili-ulusal-siber-guc-endeksi-raporuna-gore-turkiye-17881
https://www.roketsan.com.tr/biz-kimiz/hakkimizda
https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stif_s%C4%B1n%C4%B1f%C4%B1_f%C4%B1rkateyn
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240104/milgemde-4-yeni-gemi-icin-karar-alindi-toplamda-12-gemi-insa-edilmis-olacak-1079318757.html
https://www.ssb.gov.tr/Images/Uploads/files/SSB_BASILI_TR_2022_WEB2_2.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/ASELSAN
https://www.investinkirikkale.com/bir-bakista-kirikkale/savunma-sanayiinin-belkemigi
https://www.aselsan.com/tr/kurumsal
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E
https://www.savunmatr.com/turkiye-ve-israil-askeri-guc-karsilastirmasi/
https://tolgaozbek.com/yazarlar/f-16-block-70-eurofighter-f-35-ya-kaan-ve-hurjet/
https://www.mke.gov.tr/
https://www.savunmasanayist.org/turkiyenin-en-fazla-ihrac-edilen-en-fazla-saha-tecrubesine-sahip-askeri-robotlari-sahada/
https://www.ssb.gov.tr/Images/Uploads/MyContents/F_20230301171811573308.pdf
https://www.fnss.com.tr/tr/urunler/golge-suvari-insansiz-kara-araci
https://www.bato.org.tr/sanayi-isleri-genel-endustriyel-yetkinlik-degerlendirme-ve-destekleme-programi
https://tasam.org/tr-TR/Icerik/63804/turkiye_ve_uzay_milli_uzay_programi_
https://www.havelsan.com/tr/cozumler/advent-savas-yonetim-sistemi
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2208301
https://www.sahaistanbul.org.tr/firma/roketsan-a-s
https://baykartech.com/tr/
https://www.trthaber.com/etiket/milli-muharip-ucak/
https://www.savunmasanayist.com/cumhurbaskanligindan-altay-tanki-aciklamasi-geldi/
https://www.havelsan.com/tr/faaliyet-alanlarimiz
https://www.setav.org/assets/uploads/2022/06/R197.pdf
https://arge.ssb.gov.tr/TeknolojiYolHaritalari/Documents/SSB_Arge_RF_otag_sonuc_raporu_web.pdf
https://www.sage.tubitak.gov.tr/
https://www.havelsan.com/uploads/docs/kataloglar/havelsan-prestij-katalog.pdf
https://www.virahaber.com/milgem-haberleri.htm
https://www.roketsan.com.tr/insan-kaynaklari/roketsan-akademi
https://www.sage.tubitak.gov.tr/hava-hava-fuzeleri/gokdogan/
https://turkishtimedergi.com/genel/turkiyenin-savunma-ve-havacilik-sanayisi-ihracat-rekoru-kirdi/
https://www.sanayi.gov.tr/assets/pdf/plan-program/STB20242028StratejikPlaniV6.pdf
https://tskgv.org.tr/savunmasanayiigundem/kara-harekati-yonetiminde-ag-destekli-cozumler
http://www.uhuk.org.tr/bildiri.php/UHUK-2024-131
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_Hava_Kuvvetleri_envanteri
https://tasam.org/tr-TR/Icerik/28834/turkiye_2053_guvenlik_savunma_ve_savunma_sanayii
https://www.roketsan.com.tr/insan-kaynaklari/yetenek-yonetimi
https://mavivatan.net/gemi-insa-ve-modernizasyon-turk-donanmasinda-en-yogun-donem/
https://tr.wikipedia.org/wiki/Baykar_Bayraktar_K%C4%B1z%C4%B1lelma
https://mavivatan.net/dogu-akdenizdeki-donanmalarin-firkateyn-durum-analizi/
https://www.aselsan.com/tr/cozumlerimiz/53/elektronik-harp-sistem-teknolojileri
https://www.aselsan.com/tr/blog/detay/402/aselsan-rayli-sistem-projeleri
https://tr.wikipedia.org/wiki/Baykar_Bayraktar_TB2
https://www.stm.com.tr/tr
https://www.youtube.com/watch?v=h4UvQaHU0pk
https://www.kurdistan24.net/index.php/tr/story/403438/TSK-askeri-personel-say%C4%B1s%C4%B1n%C4%B1-a%C3%A7%C4%B1klad%C4%B1!
http://www.roketsan.com.tr/
https://tr.wikipedia.org/wiki/Baykar_Bayraktar_K%C4%B1z%C4%B1lelma
https://www.youtube.com/watch?v=wqSaB9jIGio
https://www.aselsan.com/tr/faaliyet-alanlari
https://frea.com.tr/tr/proje/havelsan-teknoloji-kampusu/
https://yetkinlikbulusmalari.ssa.gov.tr/
https://mavivatan.net/dogu-akdenizdeki-donanmalarin-denizalti-durum-analizi/
https://kriterdergi.com/siyaset/milli-teknoloji-hamlesinden-kuresel-markaya-teknofest
https://www.akademus.org/post/t%C3%BCrkiye-de-savunma-sanayii-ve-%C3%BCr%C3%BCn-y%C3%B6netimi-eksiklikleri
https://www.savunmasanayist.com/altay-tankinin-motoru-icin-kore-ile-seri-uretim-sozlesmesi-imzalanacak/
https://tdefenceagency.com/gelecegin-turk-hava-kuvvetleri-muharip-envanteri/
https://www.ssb.gov.tr/Images/Uploads/MyContents/V_20250204170901241634.pdf
https://www.youtube.com/watch?v=DZjKYojptKM
https://mavivatan.net/turk-donanmasinin-savas-yonetim-sistemleri-genesis-ve-advent/
https://www.mavikalite.com/eydep-danismanligi-ve-basvuru-islemleri.html
https://defensehere.com/tr/aselsan-in-elektro-optik-sensor-teknolojileri/
https://www.stm.com.tr/tr/cozumlerimiz/deniz-projeleri
https://www.kkk.tsk.tr/kkksablonmaster/header/kurumsal/modernizasyon.aspx
https://defensehere.com/tr/savunma-sanayiinde-yetenek-yonetimi-paneli/
https://www.stm.com.tr/tr/cozumlerimiz/deniz-projeleri/milgem-i-sinfi-firkateyn-projesi
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://www.donanimhaber.com/milli-muharip-ucak
https://tr.wikipedia.org/wiki/Baykar_Teknoloji
https://www.youtube.com/watch?v=XOI8OBT1JCI
https://mavivatan.net/roketsanin-yonlendirilmis-enerji-silah-sistemi-alka/
https://www.savunmasanayist.com/advent-savas-yonetim-sistemi-sys/
https://www.tusas.com/urunler/yeni-projeler
https://www.havelsan.com/tr
https://baykartech.com/tr/uav/bayraktar-kizilelma/
https://www.defenceturk.net/et
https://selcukcelik.org/baykar-tb2-mi-anka-s-mi-turkiye-nin-urettigi-siha-sistemleri-ile-savunma-sanayi-sirketleri-ve-az-bildiklerimiz/
https://kriterdergi.com/dosya-teknoloji/milli-uzay-programi-ve-turkiyenin-bu-programla-elde-edecegi-kazanimlar
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1471307
https://www.donanimhaber.com/2024-te-en-cok-ihracat-yapan-yerli-savunma-ve-havacilik-firmalari–187342
https://www.youtube.com/watch?v=toCcZssIEuk
https://mavivatan.net/istif-i-sinifi-firkateynler/
https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%B6kdo%C4%9Fan_(f%C3%BCze
https://bayraktartech.az/tr/press/milli-siha-bayraktar-tb2den-bir-ilk-daha/
https://siberbulten.com/sektorel/trky/harvard-30-ulkenin-siber-gucunu-hesapladi-turkiye-ilk-20ye-giremedi/
https://www.havelsan.com/tr/faaliyet-alanlarimiz
https://www.youtube.com/watch?v=kl3C5rBxjkk
https://tolgaozbek.com/savunma/roketsan-lazer-silahi-alka-ile-fpv-dronelari-tehdit-olmaktan-cikariyor/
https://www.aselsan.com/tr/blog/detay/402/aselsan-rayli-sistem-projeleri
https://tr.wikipedia.org/wiki/Baykar_Bayraktar_TB2
https://www.youtube.com/watch?v=nlgYbEhsYrk
https://askweb.com.tr/savunma-sanayi-ve-teknolojinin-sinirlarini-zorlamak/
https://defensehere.com/tr/savunma-sanayinde-adaptasyon-cift-kullanim-dual-use-konsepti/
https://www.savunmasanayifinans.com/
https://www.aselsan.com/
https://www.aselsan.com/tr/blog/detay/334/insansiz-sistemlerde-konumlandirma-haberlesme-ve-elektronik-harp-cozumleri-
https://www.sakaryamedya.com.tr/turkiye-nin-askeri-gucu-2024-envanter-ve-modernizasyon-detaylari/11355/
https://baykartech.com/tr/press/yapay-zeka-ve-turbo-motorla-guclenen-bayraktar-tb2t-ai-siha-gokyuzunde/
https://www.defenceturk.net/savunma-sanayii-baskanligindan-yeni-tedarikci-finansman-destek-modeli
https://csavunma.com/turkiyenin-enerji-silahi-alka-dron-ve-kara-hedeflerini-imha-ediyor-2/.html
https://www.havelsan.com/tr/urunler/sancar-silahli-insansiz-deniz-araci
https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2024/savunma-sanayii-yetenek-yonetimi-zirvesi.aspx
https://tr.wikipedia.org/wiki/TCG_Anadolu_(L-400
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/405742
https://tr.wikipedia.org/wiki/Koral
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://www.savunmasanayist.com/turkiyenin-silah-ihrac-ve-ithal-ettigi-ulkeler-aciklandi/
https://csavunma.com/istif-sinifinin-2inci-firkateyni-tcg-izmir-denize-indirildi/.html
https://tr.wikipedia.org/wiki/Altay_(tank
https://tr.wikipedia.org/wiki/SOM_(f%C3%BCze
https://www.savunmasanayist.com/bozdogan-fuzesinin-teknik-ozellikleri/
https://tskgv.org.tr/savunmasanayiigundem/milgem-5-gemi-tedariki-projesi
https://wwwcdn.aselsan.com/api/file/aBu%CC%88lten28.pdf
https://www.defenceturk.net/savunma-sanayiindeki-yetenek-yonetiminde-yeni-hamle
https://tr.wikipedia.org/wiki/Makine_ve_Kimya_End%C3%BCstrisi
https://drone.net.tr/blog/turkiyede-iha-ureten-firmalar-1580.html
https://www.havelsan.com/tr/strateji
https://tdefenceagency.com/gelecegin-turk-deniz-kuvvetleri-denizalti-envanteri/
https://mavivatan.net/reis-sinifi-denizaltilar/
https://baykartech.com/tr/uav/bayraktar-akinci/
https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/hande-firat/akilli-fuzelerin-beynine-girdik-gokdogan-ve-bozdoganda-testler-bitmek-uzere-42244321
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/ihalar-artik-gps-yokken-de-operasyon-yapacak
https://www.savunmasanayifinans.com/
https://tabyadijital.com/turkiye-israil-askeri-guc-karsilastirmasi/
https://mepanews.com/turkiyenin-savunma-ve-guvenlik-butcesi-47-milyar-dolara-cikarak-rekor-kirdi-69145h.htm
https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/savunma-sanayisi-2024te-7-1-milyar-dolarlik-ihracat-yapti/3441221
https://www.savunmasanayist.com/guney-kore-basininda-altay-tanki-dezenformasyonu/
https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan
https://tr.wikipedia.org/wiki/Baykar_Bayraktar_TB2
https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_Silahl%C4%B1_Kuvvetleri_envanteri
https://www.thk.org.tr/haberdetaygetir?h_id=316
https://www.aselsan.com/tr/arge/yapay-zeka-teknolojileri
https://vizyonergenc.com/icerik/turk-savunma-sanayiinin-sorunlari-ve-gelecek-planlari-tssk-6-proje-pazari-nda-konusuldu
https://anlatilaninotesi.com.tr/20250224/ilk-altay-tanki-bu-yil-envantere-girecek-2028-yilina-kadar-85-tank-teslim-edilecek-1093946327.html
https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiye-siber-guvenlikte-dunyaya-rol-model-olarak-gosterildi/3382120
https://baykartech.com/tr/uav/bayraktar-kizilelma/
https://www.havelsan.com/uploads/docs/dijital-bultenler/1746633175_dijital-bulten-40..pdf
https://tskgv.org.tr/savunmasanayiigundem/savunma-sanayiinde-finansal-mimari-gucleniyor
https://www.defenceturk.net/alka-yonlendirilmis-enerji-silah-sistemi
https://mavivatan.net/l-400-tcg-anadolu-cok-maksatli-amfibi-gemisi/
https://www.savunmatr.com/tusas-nedir-gelistirilen-urunler-ve-projeler/
https://www.havelsan.com/tr/urunler/tam-ucus-simulatorleri
https://tua.gov.tr/tr/milli-uzay-programi
https://www.savunmasanayist.com/baykarin-motor-aldigi-motor-sich-ukrayna-devletinin-kontrolune-gecti/
https://tr.wikipedia.org/wiki/Altay_(tank
https://baykartech.com/tr/uav/bayraktar-akinci/
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/stm-thinktech-savunma-teknolojilerinin-sivil-kullanim-alanlarini-tartisiyor
https://havahaber.com/dunyanin-en-guclu-hava-kuvvetleri-2025-belli-oldu-turkiye-kacinci-sirada-k1/
https://otusem.ostimteknik.edu.tr/blog/savunma-sanayide-satin-alma-stratejik-surecler-zorluklar-ve-turkiye-uygulamalari
https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan
https://www.aa.com.tr/tr/gundem/deniz-kuvvetlerine-3-yeni-firkateyn-icin-imzalar-atildi/2865446
https://www.eurasian-research.org/publication/turk-savunma-sanayisindeki-guncel-gelismeler/?lang=tr
https://www.gtu.edu.tr/Files/projeKatalogu/SAVUNMA-TEKNOLOJILERI.pdf
https://www.havelsan.com/tr/cozumler/advent-marti
https://www.aselsan.com/tr/blog/detay/436/yari-iletken-bilesen-teknolojileri
https://www.defenceturk.net/savunma-ve-havacilik-sanayii-tarihi-ihracat-rekorunu-kirdi
https://tabyadijital.com/turkiye-israil-askeri-guc-karsilastirmasi/
https://mavisavunma.com/2025/01/18/turk-ordusuna-her-yil-yeni-hava-savunma-sistemleri/
https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/savunma-sanayisi-2024te-7-1-milyar-dolarlik-ihracat-yapti/3441221
https://www.savunmasanayist.com/baykarin-2024-yili-ihracati-acikladi/
https://www.savunmasanayist.com/turkiyenin-silah-ihrac-ve-ithal-ettigi-ulkeler-aciklandi/
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/-turkiye-modeli-savunma-sanayi-alaninda-afrika-yla-derinlesen-isbirligi/3403403
https://gelenek.org/silahli-insansiz-hava-araclari/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3344374
https://www.youtube.com/watch?v=lA13iwds34c
https://www.youtube.com/watch?v=Cv0xQnBz4LQ
https://www.militarystrategymagazine.com/article/drones-in-the-nagorno-karabakh-war-analyzing-the-data/
https://www.youtube.com/watch?v=CMw4kOzOJEo
https://www.savunmasanayist.com/baykarin-akinci-ve-tb2-ihrac-ettigi-ulke-sayisi-aciklandi/
https://ns2.haber.aero/sivil-havacilik/kaan-ikinci-ucusunu-da-gerceklestirdi/
https://www.ijramr.com/sites/default/files/issues-pdf/4934.pdf
https://evnreport.com/opinion/beyond-the-drone-hype-unpacking-nagorno-karabakhs-real-lessons/
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://worldpopulationreview.com/country-rankings/military-strength-index-by-country
https://vajiramandravi.com/upsc-exam/top-10-powerful-countries-in-the-world-by-military-strength/
https://www.kuveytturk.com.tr/isim-icin/finansman-urunleri/nakdi-finansman/savunma-sanayii-baskanligi-finansman-destek-paketi
https://en.wikipedia.org/wiki/MURAD_AESA_Radar
https://www.baesystems.com/en-us/definition/what-is-manned-unmanned-teaming
https://www.jagranjosh.com/general-knowledge/list-of-most-powerful-military-in-the-world-1705477042-1
https://defencesecurityasia.com/en/aesa-murad-6000-a-radar-enters-critical-design-phase-for-kaan-fighter-aircraft/
https://www.reddit.com/r/MapPorn/comments/1abmp1f/military_powers_in_europe_based_on_the_2024/
https://www.tusas.com/content/files/uploads/3799/136lowen.pdf
https://www.savunmasanayist.com/turkiyenin-yeni-sihalari-akinci-ve-anka-2/
https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/savunma-ve-havaciliktan-2023te-ihracat-rekoru/3098418
https://www.emo.org.tr/ekler/a9a502d6e646c25_ek.pdf
https://www.fokusplus.com/bilim/teknofest-ile-turkiyenin-gelecegi-sekilleniyor
https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/ulkemizin-aktif-yapay-uydularini-taniyalim
https://www.airlinehaber.com/milli-muharip-ucak-kaanin-ucuncu-ucusu-icin-geri-sayim/
https://kompozit.org.tr/wp-content/uploads/2020/12/eydep_bilgilendirme_kitapcigi.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/Baykar_Bayraktar_TB2
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://www.ntv.com.tr/galeri/turkiye/milli-muharip-ucak-kaanin-ikinci-prototipi-ilk-kez-goruldu,5-WEQWmOSUKPyKFO1bLDdQ
https://www.defenceturk.net/altay-tankinin-guc-paketi-icin-guney-kore-ile-anlasma
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/-turkiye-modeli-savunma-sanayi-alaninda-afrika-yla-derinlesen-isbirligi/3403403
https://vizyonergenc.com/icerik/savunma-sanayii-yildizlari-tcg-anadolu-1681489648001
https://www.savunmasanayist.com/kaanin-yerli-motoru-icin-hedeflenen-tarih-belli-oldu/
https://www.dha.com.tr/gundem/ssbden-sektorde-faaliyet-gosteren-tedarikcilere-yeni-finansman-destegi-2624840
https://www.savunmasanayist.com/havelsanin-dijital-birlik-konsepti-sahaya-cikiyor/
https://www.roketsan.com.tr/urunler/som-j-stand-muhimmati
https://www.savunmasanayist.com/baykarin-2024-yili-ihracati-acikladi/
https://www.turkloydu.org/yayinlar/makaleler/savunma-sanayiinde-otonom-deniz-araclari/
https://www.defenceturk.net/savunma-sanayiindeki-yetenek-yonetiminde-yeni-hamle
https://www.savunmasanayist.com/stmnin-suru-ihalari-tatbikatta-sov-yapti/
https://baykartech.com/tr/baykarda-yasam/
https://vizyonergenc.com/icerik/tubi-tak-sage-enstitu-muduru-gurcan-okumus-ramjet-ve-scramjet-teknolojisi-hakkinda-aciklamalarda-bulundu
https://www.savunmasanayist.com/som-j-jsf-uyumlu-seyir-fuzesi/
https://tolgaozbek.com/savunma/mius-kizilelma-ve-anka-3/
https://www.defenceturk.net/yerli-insaniz-kara-araci-fnss-golge-suvariye-yerli-otonom-iha-stm-togan
https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri/tcg-anadolu-savas-gemisi-ozellikleri-tcg-anadolu-kac-metre-siha-ve-ucak-gemisi-mi-kac-ucak-aliyor-iste-uzunlugu-ve-genisligi-42353127
https://thinktech.stm.com.tr/uploads/docs/1608994680_stm-yonlendirilmis-enerji-silahlari.pdf
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2400392
https://baykartech.com/tr/yapay-zeka/
https://www.aselsan.com/setLanguage?newculture=tr&returnUrl=%2Fen%2Fresearch-and-development%2Fadvanced-signal-processing-methods
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/stmden-reis-sinifi-denizaltilara-son-section-50-teslimati
https://www.savunmasanayist.com/tubitak-sageden-ramjet-ve-scramjet-aciklamasi/
https://onedio.com/haber/milli-muharip-ucagi-kaan-ne-zaman-seri-uretime-gececek-1298603
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/teknofest-ve-gelecegi-sekillendirmek/3352974
https://www.savunmatr.com/ulaq-silahli-insansiz-deniz-araci-ozellikleri/
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240621/turkiye-hava-savunmasini-guclendiriyor-hisar-savunacak-tayfun-karsilik-verecek-1085080715.html
https://www.airlinehaber.com/bae-ve-turkiye-arasinda-savunma-is-birligi-kaan-savas-ucagi-icin-gorusmeler-basladi/
https://www.donanimhaber.com/kaan-in-yerli-motoru-icin-hedeflenen-tarih-aciklandi–192987
https://www.savunmatr.com/yerli-ve-milli-hava-savunma-sistemleri/
https://www.tamindir.com/haber/mmu-kaan-in-yerli-motor-ile-ucacagi-tarih-belli-oldu_97060/
https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri/turkiyenin-hava-savunma-sistemi-var-mi-iste-hava-savunma-sistemi-celik-kubbenin-etkisi-tesiri-ve-ozellikleri-42843834
https://www.siyahgribeyaz.com/2016/03/havada-insan-makina-isbirligi-mum-t.html
https://www.youtube.com/watch?v=kl3C5rBxjkk
https://www.defencetrend.com/turk-kizilelma-bayraktar-amerikan-yfq-44a-fury-anduril/
https://tolgaozbek.com/savunma/yerli-savunma-sistemleri/ikadan-buyuk-adim-9-sirketle-sozlesme-imzalandi/
https://www.savunmasanayist.com/altay-seri-uretime-hazir-hale-gelince-surec-ne-olacak/
https://www.savunmasanayist.com/savunma-sanayii-ihracati-mart-2024/
https://www.birgun.net/haber/turkiyedeki-asker-sayisi-tskde-kac-asker-gorev-yapiyor-guncel-433963
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3344374
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://www.yenigolcuk.com/haber-golcukte-tarihi-gun-63415.html
https://www.youtube.com/watch?v=uCvNRhOXCzM
https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan
https://www.yapikatalogu.com/proje/ulasim-yapilari-tai-tusas_618
https://www.yirmidort.tv/teknoloji/avrupanin-hava-savunmasinda-kriz-gozler-turkiyenin-siper-fuzesinde-224898
https://netsifirturkiye.org/2053-net-sifir-hedefi-ve-turkiyenin-uzun-donemli-iklim-degisikligi-stratejisi/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2400392
https://baykartech.com/tr/yapay-zeka/
https://www.aselsan.com/setLanguage?newculture=tr&returnUrl=%2Fen%2Fresearch-and-development%2Fadvanced-signal-processing-methods
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/stmden-reis-sinifi-denizaltilara-son-section-50-teslimati
https://www.savunmasanayist.com/tubitak-sageden-ramjet-ve-scramjet-aciklamasi/
https://onedio.com/haber/milli-muharip-ucagi-kaan-ne-zaman-seri-uretime-gececek-1298603
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/teknofest-ve-gelecegi-sekillendirmek/3352974
https://www.savunmatr.com/ulaq-silahli-insansiz-deniz-araci-ozellikleri/
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240621/turkiye-hava-savunmasini-guclendiriyor-hisar-savunacak-tayfun-karsilik-verecek-1085080715.html
https://www.airlinehaber.com/bae-ve-turkiye-arasinda-savunma-is-birligi-kaan-savas-ucagi-icin-gorusmeler-basladi/
https://www.donanimhaber.com/kaan-in-yerli-motoru-icin-hedeflenen-tarih-aciklandi–192987
https://www.savunmatr.com/yerli-ve-milli-hava-savunma-sistemleri/
https://www.tamindir.com/haber/mmu-kaan-in-yerli-motor-ile-ucacagi-tarih-belli-oldu_97060/
https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri/turkiyenin-hava-savunma-sistemi-var-mi-iste-hava-savunma-sistemi-celik-kubbenin-etkisi-tesiri-ve-ozellikleri-42843834
https://www.siyahgribeyaz.com/2016/03/havada-insan-makina-isbirligi-mum-t.html
https://www.youtube.com/watch?v=kl3C5rBxjkk
https://www.defencetrend.com/turk-kizilelma-bayraktar-amerikan-yfq-44a-fury-anduril/
https://tolgaozbek.com/savunma/yerli-savunma-sistemleri/ikadan-buyuk-adim-9-sirketle-sozlesme-imzalandi/
https://www.savunmasanayist.com/altay-seri-uretime-hazir-hale-gelince-surec-ne-olacak/
https://www.savunmasanayist.com/savunma-sanayii-ihracati-mart-2024/
https://www.birgun.net/haber/turkiyedeki-asker-sayisi-tskde-kac-asker-gorev-yapiyor-guncel-433963
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3344374
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://www.yenigolcuk.com/haber-golcukte-tarihi-gun-63415.html
https://www.youtube.com/watch?v=uCvNRhOXCzM
https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan
https://www.yapikatalogu.com/proje/ulasim-yapilari-tai-tusas_618
https://www.yirmidort.tv/teknoloji/avrupanin-hava-savunmasinda-kriz-gozler-turkiyenin-siper-fuzesinde-224898
https://netsifirturkiye.org/2053-net-sifir-hedefi-ve-turkiyenin-uzun-donemli-iklim-degisikligi-stratejisi/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2400392
https://baykartech.com/tr/yapay-zeka/
https://www.aselsan.com/setLanguage?newculture=tr&returnUrl=%2Fen%2Fresearch-and-development%2Fadvanced-signal-processing-methods
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/stmden-reis-sinifi-denizaltilara-son-section-50-teslimati
https://www.savunmasanayist.com/tubitak-sageden-ramjet-ve-scramjet-aciklamasi/
https://onedio.com/haber/milli-muharip-ucagi-kaan-ne-zaman-seri-uretime-gececek-1298603
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/teknofest-ve-gelecegi-sekillendirmek/3352974
https://www.savunmatr.com/ulaq-silahli-insansiz-deniz-araci-ozellikleri/
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240621/turkiye-hava-savunmasini-guclendiriyor-hisar-savunacak-tayfun-karsilik-verecek-1085080715.html
https://www.airlinehaber.com/bae-ve-turkiye-arasinda-savunma-is-birligi-kaan-savas-ucagi-icin-gorusmeler-basladi/
https://www.donanimhaber.com/kaan-in-yerli-motoru-icin-hedeflenen-tarih-aciklandi–192987
https://www.savunmatr.com/yerli-ve-milli-hava-savunma-sistemleri/
https://www.tamindir.com/haber/mmu-kaan-in-yerli-motor-ile-ucacagi-tarih-belli-oldu_97060/
https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri/turkiyenin-hava-savunma-sistemi-var-mi-iste-hava-savunma-sistemi-celik-kubbenin-etkisi-tesiri-ve-ozellikleri-42843834
https://www.siyahgribeyaz.com/2016/03/havada-insan-makina-isbirligi-mum-t.html
https://www.youtube.com/watch?v=kl3C5rBxjkk
https://www.defencetrend.com/turk-kizilelma-bayraktar-amerikan-yfq-44a-fury-anduril/
https://tolgaozbek.com/savunma/yerli-savunma-sistemleri/ikadan-buyuk-adim-9-sirketle-sozlesme-imzalandi/
https://www.savunmasanayist.com/altay-seri-uretime-hazir-hale-gelince-surec-ne-olacak/
https://www.savunmasanayist.com/savunma-sanayii-ihracati-mart-2024/
https://www.birgun.net/haber/turkiyedeki-asker-sayisi-tskde-kac-asker-gorev-yapiyor-guncel-433963
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3344374
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://www.yenigolcuk.com/haber-golcukte-tarihi-gun-63415.html
https://www.youtube.com/watch?v=uCvNRhOXCzM
https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan
https://www.yapikatalogu.com/proje/ulasim-yapilari-tai-tusas_618
https://www.yirmidort.tv/teknoloji/avrupanin-hava-savunmasinda-kriz-gozler-turkiyenin-siper-fuzesinde-224898
https://netsifirturkiye.org/2053-net-sifir-hedefi-ve-turkiyenin-uzun-donemli-iklim-degisikligi-stratejisi/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2400392
https://baykartech.com/tr/yapay-zeka/
https://www.aselsan.com/setLanguage?newculture=tr&returnUrl=%2Fen%2Fresearch-and-development%2Fadvanced-signal-processing-methods
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/stmden-reis-sinifi-denizaltilara-son-section-50-teslimati
https://www.savunmasanayist.com/tubitak-sageden-ramjet-ve-scramjet-aciklamasi/
https://onedio.com/haber/milli-muharip-ucagi-kaan-ne-zaman-seri-uretime-gececek-1298603
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/teknofest-ve-gelecegi-sekillendirmek/3352974
https://www.savunmatr.com/ulaq-silahli-insansiz-deniz-araci-ozellikleri/
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240621/turkiye-hava-savunmasini-guclendiriyor-hisar-savunacak-tayfun-karsilik-verecek-1085080715.html
https://www.airlinehaber.com/bae-ve-turkiye-arasinda-savunma-is-birligi-kaan-savas-ucagi-icin-gorusmeler-basladi/
https://www.donanimhaber.com/kaan-in-yerli-motoru-icin-hedeflenen-tarih-aciklandi–192987
https://www.savunmatr.com/yerli-ve-milli-hava-savunma-sistemleri/
https://www.tamindir.com/haber/mmu-kaan-in-yerli-motor-ile-ucacagi-tarih-belli-oldu_97060/
https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri/turkiyenin-hava-savunma-sistemi-var-mi-iste-hava-savunma-sistemi-celik-kubbenin-etkisi-tesiri-ve-ozellikleri-42843834
https://www.siyahgribeyaz.com/2016/03/havada-insan-makina-isbirligi-mum-t.html
https://www.youtube.com/watch?v=kl3C5rBxjkk
https://www.defencetrend.com/turk-kizilelma-bayraktar-amerikan-yfq-44a-fury-anduril/
https://tolgaozbek.com/savunma/yerli-savunma-sistemleri/ikadan-buyuk-adim-9-sirketle-sozlesme-imzalandi/
https://www.savunmasanayist.com/altay-seri-uretime-hazir-hale-gelince-surec-ne-olacak/
https://www.savunmasanayist.com/savunma-sanayii-ihracati-mart-2024/
https://www.birgun.net/haber/turkiyedeki-asker-sayisi-tskde-kac-asker-gorev-yapiyor-guncel-433963
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3344374
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://www.yenigolcuk.com/haber-golcukte-tarihi-gun-63415.html
https://www.youtube.com/watch?v=uCvNRhOXCzM
https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan
https://www.yapikatalogu.com/proje/ulasim-yapilari-tai-tusas_618
https://www.yirmidort.tv/teknoloji/avrupanin-hava-savunmasinda-kriz-gozler-turkiyenin-siper-fuzesinde-224898
https://netsifirturkiye.org/2053-net-sifir-hedefi-ve-turkiyenin-uzun-donemli-iklim-degisikligi-stratejisi/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2400392
https://baykartech.com/tr/yapay-zeka/
https://www.aselsan.com/setLanguage?newculture=tr&returnUrl=%2Fen%2Fresearch-and-development%2Fadvanced-signal-processing-methods
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/stmden-reis-sinifi-denizaltilara-son-section-50-teslimati
https://www.savunmasanayist.com/tubitak-sageden-ramjet-ve-scramjet-aciklamasi/
https://onedio.com/haber/milli-muharip-ucagi-kaan-ne-zaman-seri-uretime-gececek-1298603
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/teknofest-ve-gelecegi-sekillendirmek/3352974
https://www.savunmatr.com/ulaq-silahli-insansiz-deniz-araci-ozellikleri/
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240621/turkiye-hava-savunmasini-guclendiriyor-hisar-savunacak-tayfun-karsilik-verecek-1085080715.html
https://www.airlinehaber.com/bae-ve-turkiye-arasinda-savunma-is-birligi-kaan-savas-ucagi-icin-gorusmeler-basladi/
https://www.donanimhaber.com/kaan-in-yerli-motoru-icin-hedeflenen-tarih-aciklandi–192987
https://www.savunmatr.com/yerli-ve-milli-hava-savunma-sistemleri/
https://www.tamindir.com/haber/mmu-kaan-in-yerli-motor-ile-ucacagi-tarih-belli-oldu_97060/
https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri/turkiyenin-hava-savunma-sistemi-var-mi-iste-hava-savunma-sistemi-celik-kubbenin-etkisi-tesiri-ve-ozellikleri-42843834
https://www.siyahgribeyaz.com/2016/03/havada-insan-makina-isbirligi-mum-t.html
https://www.youtube.com/watch?v=kl3C5rBxjkk
https://www.defencetrend.com/turk-kizilelma-bayraktar-amerikan-yfq-44a-fury-anduril/
https://tolgaozbek.com/savunma/yerli-savunma-sistemleri/ikadan-buyuk-adim-9-sirketle-sozlesme-imzalandi/
https://www.savunmasanayist.com/altay-seri-uretime-hazir-hale-gelince-surec-ne-olacak/
https://www.savunmasanayist.com/savunma-sanayii-ihracati-mart-2024/
https://www.birgun.net/haber/turkiyedeki-asker-sayisi-tskde-kac-asker-gorev-yapiyor-guncel-433963
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3344374
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://www.yenigolcuk.com/haber-golcukte-tarihi-gun-63415.html
https://www.youtube.com/watch?v=uCvNRhOXCzM
https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan
https://www.yapikatalogu.com/proje/ulasim-yapilari-tai-tusas_618
https://www.yirmidort.tv/teknoloji/avrupanin-hava-savunmasinda-kriz-gozler-turkiyenin-siper-fuzesinde-224898
https://netsifirturkiye.org/2053-net-sifir-hedefi-ve-turkiyenin-uzun-donemli-iklim-degisikligi-stratejisi/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2400392
https://baykartech.com/tr/yapay-zeka/
https://www.aselsan.com/setLanguage?newculture=tr&returnUrl=%2Fen%2Fresearch-and-development%2Fadvanced-signal-processing-methods
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/stmden-reis-sinifi-denizaltilara-son-section-50-teslimati
https://www.savunmasanayist.com/tubitak-sageden-ramjet-ve-scramjet-aciklamasi/
https://onedio.com/haber/milli-muharip-ucagi-kaan-ne-zaman-seri-uretime-gececek-1298603
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/teknofest-ve-gelecegi-sekillendirmek/3352974
https://www.savunmatr.com/ulaq-silahli-insansiz-deniz-araci-ozellikleri/
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240621/turkiye-hava-savunmasini-guclendiriyor-hisar-savunacak-tayfun-karsilik-verecek-1085080715.html
https://www.airlinehaber.com/bae-ve-turkiye-arasinda-savunma-is-birligi-kaan-savas-ucagi-icin-gorusmeler-basladi/
https://www.donanimhaber.com/kaan-in-yerli-motoru-icin-hedeflenen-tarih-aciklandi–192987
https://www.savunmatr.com/yerli-ve-milli-hava-savunma-sistemleri/
https://www.tamindir.com/haber/mmu-kaan-in-yerli-motor-ile-ucacagi-tarih-belli-oldu_97060/
https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri/turkiyenin-hava-savunma-sistemi-var-mi-iste-hava-savunma-sistemi-celik-kubbenin-etkisi-tesiri-ve-ozellikleri-42843834
https://www.siyahgribeyaz.com/2016/03/havada-insan-makina-isbirligi-mum-t.html
https://www.youtube.com/watch?v=kl3C5rBxjkk
https://www.defencetrend.com/turk-kizilelma-bayraktar-amerikan-yfq-44a-fury-anduril/
https://tolgaozbek.com/savunma/yerli-savunma-sistemleri/ikadan-buyuk-adim-9-sirketle-sozlesme-imzalandi/
https://www.savunmasanayist.com/altay-seri-uretime-hazir-hale-gelince-surec-ne-olacak/
https://www.savunmasanayist.com/savunma-sanayii-ihracati-mart-2024/
https://www.birgun.net/haber/turkiyedeki-asker-sayisi-tskde-kac-asker-gorev-yapiyor-guncel-433963
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3344374
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://www.yenigolcuk.com/haber-golcukte-tarihi-gun-63415.html
https://www.youtube.com/watch?v=uCvNRhOXCzM
https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan
https://www.yapikatalogu.com/proje/ulasim-yapilari-tai-tusas_618
https://www.yirmidort.tv/teknoloji/avrupanin-hava-savunmasinda-kriz-gozler-turkiyenin-siper-fuzesinde-224898
https://netsifirturkiye.org/2053-net-sifir-hedefi-ve-turkiyenin-uzun-donemli-iklim-degisikligi-stratejisi/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2400392
https://baykartech.com/tr/yapay-zeka/
https://www.aselsan.com/setLanguage?newculture=tr&returnUrl=%2Fen%2Fresearch-and-development%2Fadvanced-signal-processing-methods
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/stmden-reis-sinifi-denizaltilara-son-section-50-teslimati
https://www.savunmasanayist.com/tubitak-sageden-ramjet-ve-scramjet-aciklamasi/
https://onedio.com/haber/milli-muharip-ucagi-kaan-ne-zaman-seri-uretime-gececek-1298603
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/teknofest-ve-gelecegi-sekillendirmek/3352974
https://www.savunmatr.com/ulaq-silahli-insansiz-deniz-araci-ozellikleri/
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240621/turkiye-hava-savunmasini-guclendiriyor-hisar-savunacak-tayfun-karsilik-verecek-1085080715.html
https://www.airlinehaber.com/bae-ve-turkiye-arasinda-savunma-is-birligi-kaan-savas-ucagi-icin-gorusmeler-basladi/
https://www.donanimhaber.com/kaan-in-yerli-motoru-icin-hedeflenen-tarih-aciklandi–192987
https://www.savunmatr.com/yerli-ve-milli-hava-savunma-sistemleri/
https://www.tamindir.com/haber/mmu-kaan-in-yerli-motor-ile-ucacagi-tarih-belli-oldu_97060/
https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri/turkiyenin-hava-savunma-sistemi-var-mi-iste-hava-savunma-sistemi-celik-kubbenin-etkisi-tesiri-ve-ozellikleri-42843834
https://www.siyahgribeyaz.com/2016/03/havada-insan-makina-isbirligi-mum-t.html
https://www.youtube.com/watch?v=kl3C5rBxjkk
https://www.defencetrend.com/turk-kizilelma-bayraktar-amerikan-yfq-44a-fury-anduril/
https://tolgaozbek.com/savunma/yerli-savunma-sistemleri/ikadan-buyuk-adim-9-sirketle-sozlesme-imzalandi/
https://www.savunmasanayist.com/altay-seri-uretime-hazir-hale-gelince-surec-ne-olacak/
https://www.savunmasanayist.com/savunma-sanayii-ihracati-mart-2024/
https://www.birgun.net/haber/turkiyedeki-asker-sayisi-tskde-kac-asker-gorev-yapiyor-guncel-433963
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3344374
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://www.yenigolcuk.com/haber-golcukte-tarihi-gun-63415.html
https://www.youtube.com/watch?v=uCvNRhOXCzM
https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan
https://www.yapikatalogu.com/proje/ulasim-yapilari-tai-tusas_618
https://www.yirmidort.tv/teknoloji/avrupanin-hava-savunmasinda-kriz-gozler-turkiyenin-siper-fuzesinde-224898
https://netsifirturkiye.org/2053-net-sifir-hedefi-ve-turkiyenin-uzun-donemli-iklim-degisikligi-stratejisi/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2400392
https://baykartech.com/tr/yapay-zeka/
https://www.aselsan.com/setLanguage?newculture=tr&returnUrl=%2Fen%2Fresearch-and-development%2Fadvanced-signal-processing-methods
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/stmden-reis-sinifi-denizaltilara-son-section-50-teslimati
https://www.savunmasanayist.com/tubitak-sageden-ramjet-ve-scramjet-aciklamasi/
https://onedio.com/haber/milli-muharip-ucagi-kaan-ne-zaman-seri-uretime-gececek-1298603
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/teknofest-ve-gelecegi-sekillendirmek/3352974
https://www.savunmatr.com/ulaq-silahli-insansiz-deniz-araci-ozellikleri/
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240621/turkiye-hava-savunmasini-guclendiriyor-hisar-savunacak-tayfun-karsilik-verecek-1085080715.html
https://www.airlinehaber.com/bae-ve-turkiye-arasinda-savunma-is-birligi-kaan-savas-ucagi-icin-gorusmeler-basladi/
https://www.donanimhaber.com/kaan-in-yerli-motoru-icin-hedeflenen-tarih-aciklandi–192987
https://www.savunmatr.com/yerli-ve-milli-hava-savunma-sistemleri/
https://www.tamindir.com/haber/mmu-kaan-in-yerli-motor-ile-ucacagi-tarih-belli-oldu_97060/
https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri/turkiyenin-hava-savunma-sistemi-var-mi-iste-hava-savunma-sistemi-celik-kubbenin-etkisi-tesiri-ve-ozellikleri-42843834
https://www.siyahgribeyaz.com/2016/03/havada-insan-makina-isbirligi-mum-t.html
https://www.youtube.com/watch?v=kl3C5rBxjkk
https://www.defencetrend.com/turk-kizilelma-bayraktar-amerikan-yfq-44a-fury-anduril/
https://tolgaozbek.com/savunma/yerli-savunma-sistemleri/ikadan-buyuk-adim-9-sirketle-sozlesme-imzalandi/
https://www.savunmasanayist.com/altay-seri-uretime-hazir-hale-gelince-surec-ne-olacak/
https://www.savunmasanayist.com/savunma-sanayii-ihracati-mart-2024/
https://www.birgun.net/haber/turkiyedeki-asker-sayisi-tskde-kac-asker-gorev-yapiyor-guncel-433963
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3344374
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://www.yenigolcuk.com/haber-golcukte-tarihi-gun-63415.html
https://www.youtube.com/watch?v=uCvNRhOXCzM
https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan
https://www.yapikatalogu.com/proje/ulasim-yapilari-tai-tusas_618
https://www.yirmidort.tv/teknoloji/avrupanin-hava-savunmasinda-kriz-gozler-turkiyenin-siper-fuzesinde-224898
https://netsifirturkiye.org/2053-net-sifir-hedefi-ve-turkiyenin-uzun-donemli-iklim-degisikligi-stratejisi/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2400392
https://baykartech.com/tr/yapay-zeka/
https://www.aselsan.com/setLanguage?newculture=tr&returnUrl=%2Fen%2Fresearch-and-development%2Fadvanced-signal-processing-methods
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/stmden-reis-sinifi-denizaltilara-son-section-50-teslimati
https://www.savunmasanayist.com/tubitak-sageden-ramjet-ve-scramjet-aciklamasi/
https://onedio.com/haber/milli-muharip-ucagi-kaan-ne-zaman-seri-uretime-gececek-1298603
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/teknofest-ve-gelecegi-sekillendirmek/3352974
https://www.savunmatr.com/ulaq-silahli-insansiz-deniz-araci-ozellikleri/
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240621/turkiye-hava-savunmasini-guclendiriyor-hisar-savunacak-tayfun-karsilik-verecek-1085080715.html
https://www.airlinehaber.com/bae-ve-turkiye-arasinda-savunma-is-birligi-kaan-savas-ucagi-icin-gorusmeler-basladi/
https://www.donanimhaber.com/kaan-in-yerli-motoru-icin-hedeflenen-tarih-aciklandi–192987
https://www.savunmatr.com/yerli-ve-milli-hava-savunma-sistemleri/
https://www.tamindir.com/haber/mmu-kaan-in-yerli-motor-ile-ucacagi-tarih-belli-oldu_97060/
https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri/turkiyenin-hava-savunma-sistemi-var-mi-iste-hava-savunma-sistemi-celik-kubbenin-etkisi-tesiri-ve-ozellikleri-42843834
https://www.siyahgribeyaz.com/2016/03/havada-insan-makina-isbirligi-mum-t.html
https://www.youtube.com/watch?v=kl3C5rBxjkk
https://www.defencetrend.com/turk-kizilelma-bayraktar-amerikan-yfq-44a-fury-anduril/
https://tolgaozbek.com/savunma/yerli-savunma-sistemleri/ikadan-buyuk-adim-9-sirketle-sozlesme-imzalandi/
https://www.savunmasanayist.com/altay-seri-uretime-hazir-hale-gelince-surec-ne-olacak/
https://www.savunmasanayist.com/savunma-sanayii-ihracati-mart-2024/
https://www.birgun.net/haber/turkiyedeki-asker-sayisi-tskde-kac-asker-gorev-yapiyor-guncel-433963
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3344374
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://www.yenigolcuk.com/haber-golcukte-tarihi-gun-63415.html
https://www.youtube.com/watch?v=uCvNRhOXCzM
https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan
https://www.yapikatalogu.com/proje/ulasim-yapilari-tai-tusas_618
https://www.yirmidort.tv/teknoloji/avrupanin-hava-savunmasinda-kriz-gozler-turkiyenin-siper-fuzesinde-224898
https://netsifirturkiye.org/2053-net-sifir-hedefi-ve-turkiyenin-uzun-donemli-iklim-degisikligi-stratejisi/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2400392
https://baykartech.com/tr/yapay-zeka/
https://www.aselsan.com/setLanguage?newculture=tr&returnUrl=%2Fen%2Fresearch-and-development%2Fadvanced-signal-processing-methods
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/stmden-reis-sinifi-denizaltilara-son-section-50-teslimati
https://www.savunmasanayist.com/tubitak-sageden-ramjet-ve-scramjet-aciklamasi/
https://onedio.com/haber/milli-muharip-ucagi-kaan-ne-zaman-seri-uretime-gececek-1298603
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/teknofest-ve-gelecegi-sekillendirmek/3352974
https://www.savunmatr.com/ulaq-silahli-insansiz-deniz-araci-ozellikleri/
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240621/turkiye-hava-savunmasini-guclendiriyor-hisar-savunacak-tayfun-karsilik-verecek-1085080715.html
https://www.airlinehaber.com/bae-ve-turkiye-arasinda-savunma-is-birligi-kaan-savas-ucagi-icin-gorusmeler-basladi/
https://www.donanimhaber.com/kaan-in-yerli-motoru-icin-hedeflenen-tarih-aciklandi–192987
https://www.savunmatr.com/yerli-ve-milli-hava-savunma-sistemleri/
https://www.tamindir.com/haber/mmu-kaan-in-yerli-motor-ile-ucacagi-tarih-belli-oldu_97060/
https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri/turkiyenin-hava-savunma-sistemi-var-mi-iste-hava-savunma-sistemi-celik-kubbenin-etkisi-tesiri-ve-ozellikleri-42843834
https://www.siyahgribeyaz.com/2016/03/havada-insan-makina-isbirligi-mum-t.html
https://www.youtube.com/watch?v=kl3C5rBxjkk
https://www.defencetrend.com/turk-kizilelma-bayraktar-amerikan-yfq-44a-fury-anduril/
https://tolgaozbek.com/savunma/yerli-savunma-sistemleri/ikadan-buyuk-adim-9-sirketle-sozlesme-imzalandi/
https://www.savunmasanayist.com/altay-seri-uretime-hazir-hale-gelince-surec-ne-olacak/
https://www.savunmasanayist.com/savunma-sanayii-ihracati-mart-2024/
https://www.birgun.net/haber/turkiyedeki-asker-sayisi-tskde-kac-asker-gorev-yapiyor-guncel-433963
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3344374
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://www.yenigolcuk.com/haber-golcukte-tarihi-gun-63415.html
https://www.youtube.com/watch?v=uCvNRhOXCzM
https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan
https://www.yapikatalogu.com/proje/ulasim-yapilari-tai-tusas_618
https://www.yirmidort.tv/teknoloji/avrupanin-hava-savunmasinda-kriz-gozler-turkiyenin-siper-fuzesinde-224898
https://netsifirturkiye.org/2053-net-sifir-hedefi-ve-turkiyenin-uzun-donemli-iklim-degisikligi-stratejisi/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2400392
https://baykartech.com/tr/yapay-zeka/
https://www.aselsan.com/setLanguage?newculture=tr&returnUrl=%2Fen%2Fresearch-and-development%2Fadvanced-signal-processing-methods
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/stmden-reis-sinifi-denizaltilara-son-section-50-teslimati
https://www.savunmasanayist.com/tubitak-sageden-ramjet-ve-scramjet-aciklamasi/
https://onedio.com/haber/milli-muharip-ucagi-kaan-ne-zaman-seri-uretime-gececek-1298603
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/teknofest-ve-gelecegi-sekillendirmek/3352974
https://www.savunmatr.com/ulaq-silahli-insansiz-deniz-araci-ozellikleri/
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240621/turkiye-hava-savunmasini-guclendiriyor-hisar-savunacak-tayfun-karsilik-verecek-1085080715.html
https://www.airlinehaber.com/bae-ve-turkiye-arasinda-savunma-is-birligi-kaan-savas-ucagi-icin-gorusmeler-basladi/
https://www.donanimhaber.com/kaan-in-yerli-motoru-icin-hedeflenen-tarih-aciklandi–192987
https://www.savunmatr.com/yerli-ve-milli-hava-savunma-sistemleri/
https://www.tamindir.com/haber/mmu-kaan-in-yerli-motor-ile-ucacagi-tarih-belli-oldu_97060/
https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri/turkiyenin-hava-savunma-sistemi-var-mi-iste-hava-savunma-sistemi-celik-kubbenin-etkisi-tesiri-ve-ozellikleri-42843834
https://www.siyahgribeyaz.com/2016/03/havada-insan-makina-isbirligi-mum-t.html
https://www.youtube.com/watch?v=kl3C5rBxjkk
https://www.defencetrend.com/turk-kizilelma-bayraktar-amerikan-yfq-44a-fury-anduril/
https://tolgaozbek.com/savunma/yerli-savunma-sistemleri/ikadan-buyuk-adim-9-sirketle-sozlesme-imzalandi/
https://www.savunmasanayist.com/altay-seri-uretime-hazir-hale-gelince-surec-ne-olacak/
https://www.savunmasanayist.com/savunma-sanayii-ihracati-mart-2024/
https://www.birgun.net/haber/turkiyedeki-asker-sayisi-tskde-kac-asker-gorev-yapiyor-guncel-433963
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3344374
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://www.yenigolcuk.com/haber-golcukte-tarihi-gun-63415.html
https://www.youtube.com/watch?v=uCvNRhOXCzM
https://www.tusas.com/urunler/ucak/ozgun-gelistirme/kaan
https://www.yapikatalogu.com/proje/ulasim-yapilari-tai-tusas_618
https://www.yirmidort.tv/teknoloji/avrupanin-hava-savunmasinda-kriz-gozler-turkiyenin-siper-fuzesinde-224898
https://netsifirturkiye.org/2053-net-sifir-hedefi-ve-turkiyenin-uzun-donemli-iklim-degisikligi-stratejisi/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2400392
https://baykartech.com/tr/yapay-zeka/
https://www.aselsan.com/setLanguage?newculture=tr&returnUrl=%2Fen%2Fresearch-and-development%2Fadvanced-signal-processing-methods
https://www.stm.com.tr/tr/medya/basin-bultenleri/stmden-reis-sinifi-denizaltilara-son-section-50-teslimati
https://www.savunmasanayist.com/tubitak-sageden-ramjet-ve-scramjet-aciklamasi/
https://onedio.com/haber/milli-muharip-ucagi-kaan-ne-zaman-seri-uretime-gececek-1298603
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/teknofest-ve-gelecegi-sekillendirmek/3352974
https://www.savunmatr.com/ulaq-silahli-insansiz-deniz-araci-ozellikleri/
https://anlatilaninotesi.com.tr/20240621/turkiye-hava-savunmasini-guclendiriyor-hisar-savunacak-tayfun-karsilik-verecek-1085080715.html
https://www.airlinehaber.com/bae-ve-turkiye-arasinda-savunma-is-birligi-kaan-savas-ucagi-icin-gorusmeler-basladi/
https://www.donanimhaber.com/kaan-in-yerli-motoru-icin-hedeflenen-tarih-aciklandi–192987
https://www.savunmatr.com/yerli-ve-milli-hava-savunma-sistemleri/
https://www.tamindir.com/haber/mmu-kaan-in-yerli-motor-ile-ucacagi-tarih-belli-oldu_97060/
https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/galeri/turkiyenin-hava-savunma-sistemi-var-mi-iste-hava-savunma-sistemi-celik-kubbenin-etkisi-tesiri-ve-ozellikleri-42843834
https://www.siyahgribeyaz.com/2016/03/havada-insan-makina-isbirligi-mum-t.html
https://www.youtube.com/watch?v=kl3C5rBxjkk
https://www.defencetrend.com/turk-kizilelma-bayraktar-amerikan-yfq-44a-fury-anduril/
https://tolgaozbek.com/savunma/yerli-savunma-sistemleri/ikadan-buyuk-adim-9-sirketle-sozlesme-imzalandi/
https://www.savunmasanayist.com/altay-seri-uretime-hazir-hale-gelince-surec-ne-olacak/
https://www.savunmasanayist.com/savunma-sanayii-ihracati-mart-2024/
https://www.birgun.net/haber/turkiyedeki-asker-sayisi-tskde-kac-asker-gorev-yapiyor-guncel-433963
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3344374
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/2024-VatandasinButce-Rehberi.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/TUSA%C5%9E_Kaan
https://www.yenigolcuk.com/haber-golcukte-tarihi-gun-634